________________
હું દુષ્કર્મોને ધિકકારું છું, વ્યક્તિઓને નહીં ૧૨૧ અને પોતે હમેશાં દયાનો ભૂખ્યો હોવાથી પોતાને દોષ દેખાય તેવાઓને તેણે ધિકકારવા ન જોઈએ. એટલે આ લડતનો હેતુ અંગ્રેજો અને આખી દુનિયા સાથે મૈત્રી બાંધવાનો છે. ખોટી ખુશામત કરીને એ ન થઈ શકે, પણ હિંદુસ્તાનમાંના અંગ્રેજોને સ્પષ્ટ રીત એટલું કહીને જ થઈ શકે કે તેમના માર્ગો હાનિકારક છે અને તેઓ તેને વળગી રહેશે ત્યાં સુધી તેમની સાથે અમે સહકાર કરવાના નથી. આ રીતના વિચારમાં આપણી ભૂલ થતી હશે તો પણ આપણે તેમનું કંઈ પણ ખરાબ ઇચ્છતા નથી અને તેમને હાથે સહન કરવા તૈયાર છીએ એટલે ઈશ્વર આપણને માફ કરશે. પરંતુ હું આ લખી રહ્યો છું એટલી જ ખાતરીથી જો આપણે સાચા હોઈશું તો આપણી યાતનાએ જેમ “એક અંગ્રેજ સન્નારી'ની આંખો ઉઘાડી નાખી તેમ તે તેમની આંખમાં પાણ ઉઘાડી નાખશે.''
નવMવન. ર૯-૧-૧૯૨૨, પા. ૧૭૦
૬૭. હું દુષ્કર્મોને ધિકકારું છું, વ્યકિતઓને નહીં
(“શું અંગ્રેજોને ધિક્કારું છું' માંથી)
આ સંસારમાં કોઈનો પણ તિરસ્કાર કરવા હું મને અસમર્થ માનું છું. ઈશ્વરપરાયણતાથી ખૂબ સંયમ કેળવીને મેં ચાળીસ વર્ષ થયાં કોઈનો પણ લૅપ કરવાનું છોડી દીધું છે. આ બહુ મોટો દાવો છે એ જાણું છું. છતાં અત્યંત નમ્રતાપૂર્વક હું તેને રજૂ કરું છું. પણ જ્યાં જ્યાં દુષ્કર્મ વર્તતું હોય ત્યાં ત્યાં તેને ધિકકારવા તો હું સમર્થ છું જ અને ધિકારું પણ છું. અંગ્રેજોએ જે શાસન પ્રણાલી હિંદુસ્તાનમાં ઊભી કરી છે તેને હું ધિકકારું છું, તેનો હેપ કરું છું. અંગ્રેજ વર્ગ હિંદુસ્તાનમાં શિરજોરી કરી રહ્યો છે તેનો હું પૂરેપૂરો Àપી છું. હિંદુસ્તાનને નિર્દયપણે ચૂસવાની નીતિને હું હૃદયથી ધિકકારું છું અને તે જ પ્રમાણે જે ધૃણિત પ્રથાને માટે કરોડો હિંદુ જવાબદાર થઈ પડ્યા છે તે અસ્પૃશ્યતાને પણ હું ધિકકારું છું. પણ નથી હું ધિકકારતો શિરજોરી કરનાર અંગ્રેજને કે નથી ધિકકારતાં હિંદુને. જે જે પ્રેમના ઉપાયો મારાથી લઈ શકાય