________________
ઈશ્વરમાં જીવંત શ્રદ્ધા, સત્યાગ્રહી માટે અનિવાર્ય ૧૧૧ નિત્યના વ્યવહારમાં એ માન્યતાથી ઊલટી શતે વર્તનાર સત્યાગ્રહમાં
ખપી જાય. જેઓ એક સિદ્ધાંત ઉચ્ચારે છે ને એથી ઊલટું આચરણ રાખે છે તેવાઓની વાત હું નથી કરતો. હું તો એવાની વાત કરું છું જેઓ ઈશ્વરને નામે પોતાના સિદ્ધાંતને ખાતર સર્વસ્વ હોમવાને તૈયાર હૉય. હું આ સિદ્ધાંત આજે કેમ રજૂ કરું છું ને વીસ વરસ પર મેં એ રજૂ કેમ ન કર્યો એવા પ્રશ્ન મને ન પૂછશ. હું એટલું જ કહી શકું કે હું ભવિષ્યવેત્તા નથી, હું તો ભૂલો કરનાર અલ્પ મનુષ્ય છું, અને ભૂલો કરતો કરતો સત્ય તરફ પ્રગતિ કરું છું. કોઈ પૂછે છે કે "ત્યારે બૌદ્ધો અને જેનોનું શું ?' હું કહું કે જો બૌદ્ધો અને જેનો જાતે આ વાંધો ઉઠાવે, અને કહ્યું કે “આવો નિયમ કડકપણે પળાય તો તો અમે સત્યાગ્રહી ને દળમાંથી બાતલ ગણાઈએ.' તો હું એમને કહ્યું કે તમારી વાત બરોબર છે.' ' 'પણ હું એવું તો કહેવા ઈચ્છતો જ નથી કે જે ઈશ્વરને હું માનું છું તેને તમારે માનવો જોઈએ. સંભવ છે કે ઈશ્વરની તમારી વ્યાખ્યા મારી વ્યાખ્યાથી જુદી હોય, પણ તમારી એ ઈશ્વર વિશેની આરસ્થા એ જ તમારી અંતિમ આધાર હોવો જોઈએ. એ કોઈક અલૌકિક પરમ શક્તિ કે જેની વ્યાખ્યા કે વર્ણન ન થઈ શકે એવું કંઈક ચેતન તત્ત્વ પણ હોય, પણ એને વિશે આસ્થા હોવી અનિવાર્ય છે. ઈશ્વર પાસેથી મળતા બળ વિના, રોપનાં શબ્દ સરખો ઉચ્ચાર્યા વિના સર્વ પ્રકારની યાતનાઓ સહન કરવી એ માણસને માટે અશકય છે. આપણે નિર્બળ છીએ, ને ઈશ્વર એ જ આપણું નિર્બળનું બળ છે. જેઓ પોતાની સર્વ ચિંતાઓ ને સર્વ ભયો એ અપ્રમેય શક્તિ પર નાખી દે છે તેમને ઈશ્વર વિશે શ્રદ્ધા છે એમ કહેવાય.''
બનવંધુ, ૪-૬-૧૯૩૯, પા. ૧૦૪-૫
હિં.-૮
