________________
૧૦૪
હિંદુ ધર્મનું હાર્દ એક રાષ્ટ્રીય સંસ્થા તરીકે શરૂ થયું હતું અને એ તો હજી અસહકાર ચળવળનું નાનું બાળ છે.... આ સંસ્થા પોતાના મકાનમાં જ ચાલે છે. હમણાં થોડા વખતથી તેણે બહુ બૂરા દિવસો જોયા છે છતાં પોતાને આ વાવાઝોડાંથી દૂર રાખ્યું છે. તા. ૧૬મીએ સંસ્થાનો વાર્ષિક ઉત્સવ હતો અને ગાંધીજી તેના પ્રમુખ હતા. આ ઉત્સવે આજુબાજુનાં ગામડાંમાંથી પણ લોકોને આકર્યા હતાં અને બહુ જ સુંદર રીતે પાર પડ્યો હતો. આથી ગાંધીજીનું ભાષણ સામાન્ય હતું અને આ પ્રદેશ માટે તેમાં ટૂંકમાં સંદેશો હતો.
તમારા લોકોનાં દુઃખ અને દર્દનાં કિરસ હું અહીં આવ્યા તે પહેલાં પણ સાંભળી ચૂક્યો છું. એનાં મારી પાસે એક જ અકસીર ઉપાય છે, અને તે આત્મશુદ્ધિ ને કર્તવ્યપરાયણતા. આપણા બધા વ્યાધિનું મૂળ કારણ મનની સંકુચિતતા છે. આપણે કુટુંબને સારુ મરવાનો ધર્મ સમજ્યા છીએ, પણ હવે એક ડગલું આગળ વધવાની જરૂર છે. આપણા કુટુંબના પ્રેમમાં આખું ગામ સમાઈ જવું જોઈએ; ગામમાં તાલુકો, તાલુકામાં જિલ્લા અને જિલ્લામાં પ્રાંત, તે એટલે સુધી કે છવટે આખો દેશ આપણને કુટુંબવત્ થઈ જાય. તે આત્મવિશ્વાસ આપણે પાછો મેળવવો રહ્યો છે. આપણે કોઈથી ન ડરીએ, ઈશ્વરનું શરણ લઈએ. ઈશ્વરથી મહાન બીજી કોઈ શક્તિ નથી. જેને હૃદયમાં ઈશ્વરનો કર હોય તેને બીજા કોઈનો ડર હોય જ નહીં,
નવર્ષાવન, ૩૦ - ૬ - ૧૯૨૯, પા. ૩પ૧- ૨
પ૭. ઈશ્વર વિશે શ્રદ્ધા કદી ન ખોશો (ત્રિચુરની શાળાના વિદ્યાર્થીઓને આપેલાં ધાર્મિક પ્રવચનોનાં ઉતારો.
‘સા-તાહિક પત્રમાંથી મ૦ ૮૦)
ધાર્મિક કેળવણી શાળામાં જોઈએ કે ન જોઈએ એ વિશે બે મત છે. હું તો માનું છું કે, જોઈએ. ધર્મ અને નીતિની કેળવણી એટલે બીજું કશું જ નહીં, પણ ચારિત્ર્યસંગઠન, અને ચારિત્રસંગઠન ઈશ્વરશ્રદ્ધા
