________________
અદ્વૈતવાદ અને ઈશ્વર
૯૫
કરીએ છીએ. અવર્ણનીયનું વર્ણન કરીએ છીએ, અત્તેયને જાણવા ઈચ્છીએ છીએ તેથી આપણી ભાષા તતડી છે, અધૂરી છે ને કેટલીક વેળા વક્ર છે. તેથી જ બહ્મને સારુ વેદે અલૌકિક શબ્દયોજના કરી ને તેને
નેતિ'' વિશેપણથી ઓળખાવ્યો કે તેને ઓળખાવ્યું. પણ જોકે તે “આ નથી'' છતાં તે છે. અતિ , સત્, સત્ય, ૦, ૧, ૧૧... એમ કહેવાય. આપણે છીએ, આપણને પેદા કરનાર માતાપિતા છે, તેને પેદા કરનાર છે... તો પછી સર્વના પેદા કરનાર માનવામાં પાપ નથી પણ પુણ્ય છે, એમ માનવું ધર્મ છે. એ ન હોય તો આપણે નથી. તેથી જ આપણે બધા એક અવાજે તેને પરમાત્મા, ઈશ્વર, શિવ, વિષ્ણુ, રામ, અલ્લાહ, ખુદા, દાદા હોરમજ, જીહોવા, ગોડ ઈત્યાદિ અનેક અને અનંત નામે પોકારીએ છીએ તે એક છે, બહુ છે, અણુથી નાનો, હિમાલયથી મોટો સમુદ્રના એક બિંદુમાં સમાઈ જાય ને સાત સમુદ્રને મળીને પણ તેને ઝીલી ન શકે એવો ભારે છે. તેને જાણવા સારુ બુદ્ધિવાદ શા કામનો ? તે તો બુદ્ધિથી અતીત છે. ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ માનવામાં શ્રદ્ધાની આવશ્યકતા છે. મારી બુદ્ધિ અનેક તર્કવિતર્ક કરી શકે. મોટા નાસ્તિકવાદીની સાથે વાદમાં હું હારી જાઉં. તોયે મારી શ્રદ્ધા બુદ્ધિથી એટલી બધી આગળ દોડે છે કે હું આખા જગતના વિરોધની સામે પણ કહ્યું: “ઈશ્વર છે, છે ને છે જ.'
પણ જેને ઈશ્વરનો ઈનકાર કરવો હોય તેને તેમ કરવાનોય અધિકાર છે. કેમ કે તે તો દયાળુ છે. રહીમ છે, રાહુમાન છે. તે કંઈ માટીનો બનેલો રાજા નથી કે તેને પોતાની આણ કબૂલ કરાવવા સિપાહી રાખવો પડે. તે તો આપણને સ્વતંત્રતા આપતો છતો માત્ર પોતાની દયાના બળથી આપણા પાસે નમન કરાવે છે. પણ આપણામાંના કોઈ નમન ન જ કરે તો કહે છે: ““સુખે કર, મારો સૂરજ તો તમારે સારુયે તપશે, મારો મેઘ તમારે સારુયે વરસશે. મારી સત્તા ચલાવવાને સારુ મારે તમારી ઉપર બળાત્કાર વાપરવાની જરૂર જ નથી. એ ઈશ્વરને જે નાદાન હોય તે ભલે ન માને. હું તો કરોડો ડાહ્યામાંનો એક હોઈ તેને સહચવાર નમસ્કાર કરતાં છતો થાકતો જ નથી.
નવMવન, ૧૭-૧-૧૯૨૬, પા. ૧૫૬