________________
૧૩. અસંકુચિત વિકાસત્વ શકિત ક્ષેત્ર અને કાળથી અમર્યાદિત એવા ચિવિલાસરૂપચૈતન્યના વિલાસરૂપ-અસંકુચિત વિકાસત્વ શકિત એટલે કે ચૈતન્યમાં સંકોચ વિના વિકાસ થઈ તે પૂર્ણ વિકસે-વિલસે એવો એનો સ્વભાવ છે.
આ અસંકુચિત વિકાસત્વશકિત દ્રવ્ય-ગુણમાં તો ત્રિકાળ વ્યાપક છે, અને સ્વસમ્મુખતા વડે તેનો સ્વીકાર કરતાં જ તે પર્યાયમાં વ્યાપક થાય છે.
જ્ઞાન, દર્શન, સુખ વીર્ય આદિ અનંતી શકિતઓ અસંકુચિત. વિકાસને પ્રાપ્ત થાય એવો આત્માનો સ્વભાવ છે અને તે સ્વસમ્મુખતારૂપ અંતપુરૂષાર્થ વડે સિધ્ધ થાય છે.
૧૪. અકાર્ય - અકારણત્વ શકિત જે અન્યથી કરાતું નથી અને અન્યને કરતું નથી એવા એક એક દ્રવ્યસ્વરૂપ અકાર્યકારણત્વ શકિત છે.
આ શકિત કેવી છે તો કહે છે કે - જે અન્યથી કરાતું નથી અને અન્યને કરતું નથી એવા એક એક દ્રવ્યસ્વરૂપ અકાર્ય કારણત્વશકિત છે. જેમ કે આત્માના દ્રવ્ય ગુણ-પર્યાયને કોઈ પર વસ્તુ કરે નહિ તેથી આત્મા અકાર્ય છે, ને પરદ્રવ્યના દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયને આત્મા કરે નહિ તેથી આત્મા અકારણ છે એટલે કે પદ્રવ્ય સાથે કાર્ય કારણ ભાવરહિત આત્માનો આ અલૌકિક અકાર્ય-અકારણત્વ સ્વભાવ છે.
જેમ દ્રવ્ય-ગુણ કોઈનું કારણ નથી અને કોઈનું કાર્ય પણ નથી તેમ તેની જ પર્યાય પ્રગટ થાય છે તે પર્યાય પણ કોઈ પરનું કારણ નથી ને કોઈ પરનું કાર્ય પણ નથી. આ અકાર્ય-અકારણત્વ શકિત છે, જે દ્રવ્ય-ગુણપર્યાય ત્રણેમાં વ્યાપ્ત થાય છે.
આ અકાર્યકારણ સ્વભાવ જેના અંતરમાં બેસી જાય છે એમ જાણી જાય છે કે - હું પરનું શું કરું? કાંઈપણ ન કરી શકું. આમ જાણીને પરથીપરને કરવાપણાના ભાવથી હટી જાય છે અને સ્વમાં વળી જાય છે અને સ્વસ્વરૂપમાં લીન-સ્થિર થાય છે. આમ તેને પોતાના ગુણો પ્રગટાવવા માટે કોઈની ઓશિયાળ-અપેક્ષા નથી એવી નિર્મળ પ્રતીતિ થઈ જાય છે અને
૮૮
