________________
હે આત્મન્ ! સમ્યગ્દર્શન થાય, સમ્યક ચારિત્ર પ્રગટે અને સાથે આનંદ ન આવે એવી વસ્તુ સ્થિતિ નથી કેમ કે જ્ઞાનમાત્રા ભાવના પરિણમનમાં સર્વ અનંતી શકિતઓ એક સાથે જણાય છે; એટલે તો કહ્યું છે કે “સર્વગુણાંશ સમ્યકત્વ.”
સુખશકિત સ્વાનુભવદશામાં પ્રગટ થાય છે. કહ્યું છે કે :તીન લોક તિહુંકાલ માંદિ નહિ દર્શન સો સુખકારી, સકલ ધરમકો મૂળ યહી, ઈસ બિન કરની દુઃખકારી.
સમ્યગ્દર્શન આવી અલૌકિક વસ્તુ છે. ચોથે, પાંચમે, છ ગુણસ્થાને સમ્યગદર્શન સહિત જે અંતરાત્મા છે તેને શિવમગચારી કહ્યો છે. છઢાળામાં કહ્યું છે કે :
મધ્યમ અંતર આતમ હૈ જે, દેશવ્રતી અનગારી, જઘન કહે અવિરત સમદષ્ટિ, તીનો શિવમગચારી.
અહીં મોક્ષમાર્ગમાં ગમન શરૂ કર્યું છે તો ચોથે અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિને પણ શિવમગચારી કહ્યો છે. ચારિત્રની પૂર્ણતા ચૌદમાં ગુણસ્થાનના અંત સમયમાં થાય છે; છતાં છઠ્ઠા સાતમા ગુણસ્થાનમાં સ્વસ્વરૂપની દૃષ્ટિ સહિત સ્વરૂપમાં રમણતાની વિશેષ દશા પ્રગટ થાય છે. ચોથા ગુણસ્થાનથી મોક્ષમાર્ગ ખૂલે છે.
જેમ સમકિતની પ્રાપ્તિમાં અંતર્મુખ દષ્ટિનો અપૂર્વ પુરુષાર્થ જોઈએ છે, તેમ ચારિત્રદશાની પ્રાપ્તિમાં પણ સ્વરૂપ રમણતાનો અપૂર્વ પુરુષાર્થ જરૂરી છે. સ્વરૂપ લીનતા વગર :
મુનિવ્રત ધાર અનંત બાર ગ્રીવેક ઉપજાયો.
૫ નિજ આતમજ્ઞાન બિના, સુખ લેશ ન પાયો. માત્ર ક્રિયાઓ દ્વારા શુકલ પરિણામ પણ જીવે અનંતવાર કર્યા છે અને છતાં સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન વિના તે લેશ પણ સુખ પામ્યો નથી, અર્થાત્ દુઃખ જ પામ્યો છે.
જેમ જાણવું એ જ્ઞાનનું લક્ષણ છે તેમ અનાકુળતા સુખશકિતનું લક્ષણ છે. રાગાદિ વિકાર તો આકુળતા છે, દુઃખરૂપ છે. બાહ્યભાવોની ઈચ્છામાત્ર દુઃખરૂપ છે, દુઃખનું મૂળ છે. પ.ફ.દેવ શ્રીમજી કહે છે કે :
