________________
પ્રકરણ :-૫ આત્માની ૪૭ શકિતઓ
૧. જીવત્વ શકિત આત્માની અનંત શકિતઓ છે. તેમાંથી કેટલીક વિષે વિચાર કરીએ. આત્મા શકિતઓ-ગુણોનો સાગર એક ચૈતન્ય પદાર્થ છે. તેમાં અનંત શકિત-ગુણો છે.
આત્મ દ્રવ્યને કારણભૂત એવા ચૈતન્યમાત્ર ભાવનું ધારણ જેનું લક્ષણ છે અર્થાત સ્વરૂપ છે એવી જીવત્વશકિત છે.
આ લોકાલોકમાં વ્યાપ્ત આકાશ નામનો એક અરુપી પદાર્થ છે. આ આકાશ નામના પદાર્થના ત્રણ કાળના સમયોથી અનંતગુણા અનંતા પ્રદેશ છે. અને તેનાં કરતાં અનંતગુણી અધિક એક જીવદ્રવ્યમાં શકિતઓ છે. ભગવાન આત્મા એક ચૈતન્ય પદાર્થ છે, તો તે જાણતો કેમ નથી ? તે ઈન્દ્રિયગમ્ય પદાર્થ નથી, તે સ્વાનુભવગમ્ય અતીન્દ્રિય પદાર્થ છે. ઉપયોગને અંતર્મુખ કરવાથી જ જણાય એવો સૂક્ષ્ય પદાર્થ છે.
તરણા ઓથે ડુંગર રે, ડુંગર કોઈ દેખે નહિ.
તેમ મિથ્યાભાવની ઓથે આતમ રે, આતમ કોઈ દેખે નહિ. હે ભાઈ! તારે એ ચૈતન્ય પદાર્થ જોવો હોય તો ઈન્દ્રિય અને રાગથી પર અંતરમાં તારી વસ્તુ છે ત્યાં ઉપયોગને લગાવી દે તો જણાશે.
તું એક અનંત શકિત-ગુણવંત દ્રવ્યરૂપે છો. તારામાં જીવત્વ, ચિત્તિ, શિ, જ્ઞાન, સુખ, વીર્યાદિ અનંત શકિતઓ છે તે બધા ગુણો અક્રમયુગપત્ રહેલા છે અને તે ગુણોનું જે પરિણમન થાય છે તે ક્રમે થાય છે. અનંત ગુણની એક સમયમાં અનંત પર્યાયો થાય છે.
આત્મા અસંખ્યાત પ્રદેશોનો સમુહ છે, તે અસંખ્યાત પ્રદેશી ક્ષેત્રમાં સર્વત્ર જ્ઞાનાદિ ગુણો વ્યાપીને રહેલા છે. આમ યુગપત્ ગુણો અને ક્રમવર્તી પર્યાયોનો સમુહ તે આત્મદ્રવ્ય છે. હે જીવ ! તને મનુષ્યપણું મળ્યું છે અને પોતાના ચૈતન્ય પદાર્થને ન જાયો તો ભવનો અંત ક્યારે આવશે તે ખબર નથી? માટે નિજ ચૈતન્ય તત્વનો નિર્ણય કર; હમણાં નહિ કરે તો કયારે કરીશ?
-
90
