Samyakdarshan ane Aatmshakti

SR No.: 005965
Original Sutra Author: N/A
Author: Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah
Publication Year: 2005
Total Pages: 132
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 16

વળી જે જ્ઞાન પાંચ ઈન્દ્રિય અને છઠ્ઠા મન દ્વારા પ્રવર્તતું હતું તે જ્ઞાન સર્વ બાજુથી સમેટાઈ આ નિર્વિકલ્પ અનુભવમાં કેવલ સ્વરૂપસન્મુખ થયું; કારણે કે તે જ્ઞાન ક્ષયોપશમરૂપ છે તેથી એક કાળમાં એક શેયને જ જાણે છે, તે જ્ઞાન સ્વરૂપ જાણવાને પ્રવર્યું ત્યારે અન્યને જાણવાનું સહેજ જ બંધ થયું. ત્યાં એવી દશા થઈ કે બાહ્ય અનેક શબ્દાદિક વિકાર હોવા છતાં પણ સ્વરૂપધ્યાનીને તેની કાંઈ ખબર નથી. એ પ્રમાણે મતિજ્ઞાન પણ સ્વરૂપસન્મુખ થયું. વળી નયાદિકના વિચારો મટવાથી શ્રુતજ્ઞાન પણ સ્વરૂપસન્મુખ થયું. એવું વર્ણ સમયસારની ટીકા-આત્મખ્યાતિમાં છે તથા આત્મઅવલોકનાદિમાં છે.
છપ્રસ્થ એક કાળમાં એક શેયને જ જાણે તેથી જયારે નિર્વિકલ્પ અનુભવમાં હોય ત્યારે બહારનું કોઈ જ્ઞાન થાય નહીં. અંદર હોય ત્યારે બહારનું જ્ઞાન ન થાય અને બહાર હોય ત્યારે અંદરનું જ્ઞાન ન હોય એટલે અંદર ગયો તેથી મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન પણ સ્વરૂપસન્મુખ થયું.
એટલા માટે જ નિર્વિકલ્પ અનુભવને અતીન્દ્રિય કહીએ છીએ; કારણ કે ઈન્દ્રિયોનો ધર્મ તો એ છે કે સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણને જાણે તે અહીં નથી અને મનનો ધર્મ એ છે કે તે અનેક વિકલ્પ કરે, તે પણ અહીં નથી; તેથી જે જ્ઞાન ઈન્દ્રિયો તથા મનમાં પ્રવતું હતું તે જ જ્ઞાન હવે અનુભવમાં પ્રવર્તે છે, તથાપિ આ જ્ઞાનને અતીન્દ્રિય કહીએ છીએ.
અહીં દર્શન પણ પોતાનું અને જ્ઞાન પણ પોતાનું. ઈન્દ્રિયના વિષયો તથા મનના વિકલ્પોમાં કયાંય આ જ્ઞાન પ્રવર્તતું નથી તેથી અતીન્દ્રિય જ્ઞાન કહ્યું છે. પોતાની સ્વસત્તાના અવલંબને જ્ઞાની નિજાત્માને અનુભવે છે. અહો ! આવા સ્વાનુભવજ્ઞાનથી મોક્ષમાર્ગને સાધનારા જ્ઞાનીના મહિમાની શી વાત! એની દશાને ઓળખનારા જીવો આત્મસંપત્તિને પ્રાપ્ત કરીને ન્યાલ થઈ જાય છે.
વળી આ સ્વાનુભવને મન દ્વારા થયો એમ પણ કહીએ છીએ કેમકે આ અનુભવમાં મતિજ્ઞાન-શ્રુતજ્ઞાન જ છે, અન્ય કોઈ જ્ઞાન નથી.
મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન મનને આધારે હોય છે. તેથી જે અનુભવ થયો તે મનને કારણે થયો તેથી એમ કહ્યું છે.
મતિ-શ્રતિજ્ઞાન ઈન્દ્રિય તથા મનના અવલંબન વિના હોતું નથી પણ અહીં ઈન્દ્રિયનો તો અભાવ જ છે, કારણ કે ઈન્દ્રિયોનો વિષય મૂર્તિક પદાર્થ
૧૪