________________
૪૦.
શ્રી સદ્ગુરુ, સપુરુષ, સંત-જ્ઞાની પુરુષોનું માહાત્મ છે તે પોતાની સુગંધ બહારની તરફ ફેલાવે છે અને અમુક અંતર પછી . તે સુગંધની અસર જણાતી નથી. તેમ આત્મા જયાં સુધી પોતાની વૃત્તિઓ મન વડે બહારના પદાર્થો તરફ દૃષ્ટિ કરે છે ત્યાં સુધી પોતાની શક્તિ બહાર ફોરવ્યા કરે છે. પણ જો આત્મા પોતાની શક્તિને અંતર્મુખ કરે તો બહારના વિભાવથી પર થઈ જાય છે અને વિભાવિકપણું મટી જાય છે. આત્મા પાસે શરીરને લઈને કર્મેન્દ્રિયો, જ્ઞાનેન્દ્રિયો, શ્વાસોચ્છવાસ, સુધારસ વગેરે રહેલાં છે. તેમાં આત્માની સુગંધ સૌથી વધારે સુધારસમાં પડે છે, ત્યાર પછી કંઈક સુગંધ શ્વાસોચ્છવાસમાં પડે છે, પછી કંઈક અંશે જ્ઞાનેન્દ્રિયોમાં પડે છે પણ કર્મેન્દ્રિયોમાં આત્માની સુગંધ આવતી નથી. ત્યાં તો સંસાર પરિણામની જ બહુલતા રહી છે. જો આ વાત સમજી જ્ઞાનીની આજ્ઞાએ વિભાવભાવથી પાછા ફરવાની પ્રક્રિયારૂપ ધ્યાન કરે છે તો સુધારસ દ્વારા આત્માને સહેલાઈથી પ્રગટાવી શકે છે, અનુભવી શકે છે અને અનુક્રમે શુદ્ધ અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરી નિર્વાણને પ્રાપ્ત કરે છે. તેથી વિભાવિક આત્માને ચંદનવૃક્ષ કહ્યો છે. શુદ્ધ આત્મા સ્વભાવમાં સ્થિત છે. (૫૯) શ્રી જ્ઞાની પુરુષોએ સમ્યક્દર્શનના મુખ્ય નિવાસભૂત કહ્યાં એવાં આ છ પદ અત્ર સંક્ષેપમાં જણાવ્યાં છે. સમીપમુક્તિગામી જીવને સહજ વિચારમાં તે સપ્રમાણ થવા યોગ્ય છે. પરમ નિશ્ચયરૂપ જણાવા યોગ્ય છે, તેનો સર્વ વિભાગે વિસ્તાર થઈ તેના આત્મામાં વિવેક થવા યોગ્ય છે. આ છ પદ અત્યંત સંદેહ રહિત છે. એમ પરમ પુરુષે નિરૂપણ કર્યું છે. એ છ પદનો વિવેક જીવને સ્વસ્વરૂપ સમજવાને અર્થે કહ્યો છે. (પ-૪૯૩/પા.-૩૯૫)
આત્મા છે', “આત્મા નિત્ય છે', “આત્મા કર્મનો કર્તા છે', આત્મા કર્મનો ભોક્તા છે', “આત્માનો મોક્ષ થાય છે', અને “મોક્ષનો ઉપાય છે.” આ છ પદમાં સમ્યગદર્શનનો નિવાસ રહેલો છે એમ જ્ઞાની પુરુષોએ કહ્યું છે. સંક્ષેપમાં તેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. જે
