________________
કાક
પૂર્વાભિમુખ કલાત્મક પ્રવેશદ્વાર
ધર્મશાળા છે.
તીર્થના મુખ્ય પૂર્વ દ્વારથી પ્રવેશ કરતાં ડાબી બાજુએ શ્રી અજિતનાથ મંદિરની સન્મુખ આશરે ત્રણ ફીટ ઉંચાઈવાળી એક દેરીમાં કીર્તિસ્તંભ વિદ્યમાન છે. તેના ઉપર કુમારપાલના છેલ્લા વર્ષસમયનો લેખ વંચાય છે.
a પાંચ મંદિરોમાં શ્રી અજિતનાથ ભગવાનનું મંદિર વિશાળ ચોકથી ઘેરાયેલું ઉન્નત અને વિશાળ છે. આ મંદિર બંધાવવા માટે કુમારપાલ નરેશે શ્રેષ્ઠિ યશોદેવના પુત્ર દંડનાયક અભયને આદેશ કર્યો હતો.
રાજા કુમારપાળના રઝળપાટના દિવસોમાં ઉંદર તથા ૩૨ સોનામહોરોની અનુશ્રુતિ-વાર્તાના કારણે આ દેરાસર ‘મૂષક વિહાર' ના નામે પણ ઓળખાય છે.
મુનિ પ્રભાચંદ્ર કૃત ‘પ્રભાવકચરિત્ર' (વિ.સં. 9334 ઇ.સન. 1278)માં ઉલ્લેખ છે કે, કુમારપાળા રાજાએ અર્ણોરાજ ઉપરની ચડાઈ વખતે ભગવાન અજિતનાથની જે માનતા માની હતી તેની પૂર્તિરૂપે તેણે તારંગા ઉપર ૨૪ ગજ ઉચુ મંદિર બંધાવ્યું અને તેમાં ૧૦૧ આંગળ (ઇંચ)ની પ્રતિમાની સ્થાપના કરી હતી.
‘પુરાતન પ્રબંધ સંગ્રહ'ના ઉલ્લેખથી જણાય છે કે, જ્યારે અજયપાળે જૈનમંદિરોને ધરાશાયી કરવા માંડ્યાં ત્યારે વસાહ અને આભડ નામના મુખ્ય શ્રેષ્ઠીઓએ સંઘને એકત્રિત કરી કુમારપાળે બંધાવેલા મંદિરને અજયપાળથી બચાવવા માટે શો ઉપાય કરવો તેની વિચારણાં કરતાં એ સમયના “સીલનાગ’ નામના અધિકારીને મળીને બાકી રહેલા તારંગાના મંદિરને બચાવવા માટે નિવેદન કર્યું. સીલના યુક્તિ વાપરીને તારણગઢનું મંદિર અને બીજા મળીને ચારેક મંદિર બચાવી લીધા હતાં.
