________________
SAXALA XARXA SACARRERASA
el pela 12$
E UG )
સ્થાવર જીવોના ભેદ--પ્રભેદ તથા પર્યાપ્તિઓના વિષયમાં આપણે જાણ્યું. હવે આપણે ત્રસ જીવોના ભેદ-પ્રભેદ પણ જાણીએ.
ત્રસ નામકર્મના ઉદયથી જીવ ત્રસ કહેવાય છે. ત્રણનો અર્થ ગતિ કરવી-હલન-ચલન કરવું એવો થાય છે. જે જીવ સ્વેચ્છાએ હલનચલન કરી શકે છે તે ત્રસ કહેવાય છે.
અહીં કોઈને શંકા થઈ શકે છે કે વાયુ નિરંતર ત્રાંસી દિશામાં ગતિશીલ હોય છે. તથા અગ્નિ પોતાની જ્વાળાઓથી ઊર્ધ્વગમન કરે છે તો અગ્નિ અને વાયુ પણ ત્રસકાયમાં ગણાવા જોઈએ. આનું સમાધાન એ છે કે તેમની ગતિ સ્વેચ્છાએ થતી નથી તથા ત્રસ નામ કર્મનો ઉદય પણ આ જીવોને નથી. પરંતુ સ્થાવર નામ કર્મનો ઉદય થવાથી તે સ્થાવર કહેવાય છે.
ઉપર્યુક્ત સ્વરૂપવાળા ત્રસ જીવોના મુખ્ય ચાર ભેદ છે. (૧) બેઈદ્રિય, (૨) તેઈદ્રિય, (૩) ચઉરિંદ્રિય, (૪) પંચેન્દ્રિય.
વિશ્લેન્દ્રિય બેઇદ્રિય, તે ઈદ્રિય અને ચઉરિંદ્રિય જીવ, પંચેન્દ્રિયની અપેક્ષાએ અનુક્રમે ૩,૨ અને ૧ ઈન્દ્રિયથી વિકલ રહિત હોય છે. જેથી આ જીવ વિકલેન્દ્રિય પણ કહેવાય છે.
આ બેઈદ્રિયાદિને સ્પર્શેન્દ્રિયથી અતિરિક્ત રસનેન્દ્રિય, ધ્રાણેન્દ્રિય અને ચક્ષુરિન્દ્રિયના ક્રમથી એક એક ઇન્દ્રિય વધુ હોય છે.
જેથી બે ઈદ્રિયોવાળા બેઈદ્રિય, ત્રણ ઇંદ્રિયોવાળા તેઈદ્રિય અને
LAERERERERERERS
44
PRERERERURLAUREA
