________________
તીર્થaRાય - વળી અરિહંત પરમાત્મા કેવા છે ? અરિહંત પરમાત્મા તીર્થને કરનારા છે. પરમાત્મા દેશના આપીને ધર્મનો બોધ આપે છે પણ એ ધર્મને ચલાવવા માટેની વ્યવસ્થા શું ? તો તેના માટે તીર્થની ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરે છે કારણ કે ધર્મ બે પ્રકારનો બતાવ્યો છે. સાધુ ધર્મ (સર્વવિરતિ ધર્મ) અને શ્રાવક ધર્મ (દશવિરતિ ધર્મ). સાધુ ધર્મને સ્વીકારનારા પુરુષ અને સ્ત્રી વર્ગને શ્રમણ અને શ્રમણી તરીકે સ્થાપે છે અને શ્રાવક ધર્મને સ્વીકારનારા પુરુષ અને સ્ત્રી વર્ગને શ્રાવક અને શ્રાવિકા તરીકે સ્થાપે છે. આ રીતે સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા એમ ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરે છે તેને તીર્થ કહેવાય છે. તેને કરનારા છે માટે તીર્થકર છે. તે
વયસબુદ્ધાય - પુનઃ અરિહંત પરમાત્મા કેવા છે? સ્વયંસંબુદ્ધ છે પોતાની મેળે સમ્યફ બોધ પામેલા છે. અનેક ભવની સાધના તે પણ પરોપકારની ભાવના સાથે કરેલી છે. જેથી આ છેલ્લા ભવમાં સ્વયં સંબુદ્ધ થયા. પોતાની મેળે જ આત્મા જાગી ગયો. તેમને બીજાના કરેલા બોધની જરૂર પડતી નથી. પોતે જ જગતગુરુ થાય છે. અનેક ભાવોમાં ગુરુની સેવા કરીને એવી સાધના કરી કે હવે તેમને ગુરુની કે ગુરુના બોધની જરૂર નથી. અર્થાત તીર્થંકર પરમાત્માનું આત્મતત્ત્વ એવું છે કે તે પોતે સ્વયં સંબુદ્ધ થાય છે.
પુરુષોત્તમય - વળી પરમાત્મા કેવા છે ? પુરુષોત્તમ છે. પુરુષોમાં ઉત્તમ છે. અધમાધમ, અધમ, મધ્યમ, વિમધ્યમ, ઉત્તમ, ઉત્તમોત્તમ એમ જગતમાં છ પ્રકારના પુરુષો (આત્માઓ) હોય છે. તેમાં તીર્થંકર પરમાત્મામાં ઉત્તમોત્તમનું લક્ષણ ઘટે છે. ઉત્તમતા ગુણોથી ગણાય છે. પરમાત્મામાં વ્યવહારિક ગુણો પણ સૌથી ટોચના હોય છે. જેની સમાનતામાં આ જગતમાં બીજો કોઈ આત્મા
શકસ્તવ
૨ ૩
