________________
અજીવનું જ્ઞાન શા માટે ? આત્મામાં અજીવ કાર્મણ વર્ગણાના પુદ્ગલ કેવી જાતની અસર કરે તેથી આપણે કેમ ફસાયે તે માટે અજીવને પણ જાણવાનું જરૂરી છે. ચારિત્ર્યના ટેકામાં જ્ઞાન-દર્શન મહત્ત્વના છે. જ્ઞાન-દર્શનની મહત્તા સ્વતંત્રપણે નથી. અનાદિકાળના સંસ્કારથી દ્રષ્ટિમાં જે મલિનતા આવી ગઈ છે તેને સુધારવા જ્ઞાનની જરૂર છે.
' આત્માનો સ્વભાવ શું છે? ઔદયિક ભાવની વિકૃતિ થાય. ક્ષયોપશમ ભાવની કેવી પુષ્ટિ થાય તે જાણવા માટે જ્ઞાનની જરૂર છે. કોઈપણ વસ્તુ સમજવા અંતરનો ઉઘાડ જોઈએ....! નાના બાળકના હાથમાં હીરો આવે તો તે રમકડું સમજે. બીજાના હાથમાં આવે તો તે હીરો સમજીને કબાટમાં મૂકે અને હીરા પારખના હાથમાં આવે તો કસોટીએ ચઢાવીને તેના અંતરને ઓળખે. સારો હોય તો રાખે, ખરાબ હોય તો ફેંકી દે. શાસ્ત્ર દ્વારા આત્માની માહિતી મેળવે. પણ સાચું જ્ઞાન સમ્યકદર્શનથી થાય. જ્ઞાનીના ચરણોમાં બેસીને જો મોહનીય કર્મ ઢીલા પાડે તો વિચાર આવે ખબર પડે કે આત્માનો જડ પદાર્થો સાથે સંબંધ બંધાયેલો છે. પણ આ જડ પદાર્થો જીવ વિના રૂપ-રંગ સ્વરૂપમાં આવી ન શકે. ગુલાબનું ફૂલ ખીલેલું કેવું સરસ લાગે. લીલીછમ વનરાજી કેવી સુંદર લાગે ! કોઈની આંખો કમજોર હોય તો લીલીછમ વનરાજી તરફ જોવાનું ડૉક્ટર કહે. એમાં જીવતત્ત્વ રહેલું છે માટે સુંદર લાગે. પણ જ્યારે જીવપણું નાશ પામે, સુકાઈ જાય તો તે સામે જોવાનું પણ મન ન થાય. કરમાઈ ગયેલું ગુલાબનું ફૂલ આંખને આનંદ ન આપે. જીવતત્વ વિકાસ, અજીવતત્ત્વની સુંદરતાનો વિકાસ કરે છુટા-છુટા પડેલા પત્થર, રેત, માટી, સિમેન્ટ કાંઈ શોભાને પામતા નથી પણ જ્યારે સુંદર મહેલ, હાર, હરજી વિગેરે કારીગર જ્યારે સુંદર ચિત્રકામ દ્વારા તેને મનોહર કરી હોય તો જ સુંદર લાગે. નેકલેસ, બંગડી, કંઠી ખાલી પડી હોય તો શોભતી નથી પણ જ્યારે તે યોગ્ય સ્થાને ગોઠવાય ત્યારે જ તે શોભાપાત્ર બને શ્રી દશવૈકાલિક વાચના - ૪૦
)
