________________
શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામીજી ,
818
પદાર્થો સુખ-દુઃખનો અનુભવ કરશે અથવા તો કોઈ પણ સુખદુઃખાદિનો અનુભવ નહિ કરે. પશુ અને પક્ષી બંનેના લક્ષણ ધરાવનાર વડવાગોળ-ચામાચીડિયા જેવી સાંકર્ય સ્થિતિ સર્જાશે અને ઊંધે માથે લટકવું પડશે.
જડ-ચેતન દ્રવ્યો કોઈ કાળે એક થઈ શકે નહીં. બંને દ્રવ્યો અનાદિ-અનંત છે. જડ જડભાવમાં પરિણમે છે, તો ચેતન ચેતન ભાવમાં પરિણમે છે. બંને પોતાનો સ્વભાવ છોડીને એકમાં ક્યારે પણ પલટાતા નથી. બંનેની સત્તા અલગ છે અને બંને ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્ય યુક્ત હોવાથી સત્ છે. સત્ કોઈ કાળે અસત્ ન થાય અને અસત્ કોઈ કાળે સત્ ન થાય. જેમ આકાશ કુસુમ અસત્ છે તો તે કોઈ કાળે સત્ ના થાય. જ્યારે અદ્વૈતવાદીઓ એક બ્રહ્મ સિવાય બધું અસત્ માને છે. આ તેમની મોટામાં મોટી ભૂલ છે. જ્ઞાની પુરુષ આ વિષયમાં પ્રકાશ પાથરે છે કે - જ ભાવે જડ પરિણમે, ચેતન ચેતન ભાવ - કોઈ કોઈ પલટે નહીં, છોડી આપ સ્વભાવ. ' છે. જડ તે જડ ત્રણ કાળમાં, ચેતન ચેતન તેમ
પ્રગટ અનુભવરૂપ છે, સંશય તેમાં કેમ?.. જો જડ છે ત્રણ કાળમાં, ચેતન ચેતન હોય, બંધ-મોક્ષ તો નહિ ઘટે, નિવૃત્તિ પ્રવૃત્તિ ન હોય.
બંધ-મોક્ષ સંયોગથી, જ્યાં લગે આત્મ અભાન,
પણ નહિ ત્યાગ સ્વભાવનો, ભાખે જિન ભગવાન. પણ વર્તે બંધ પ્રસંગમાં, તે નિજપદ અજ્ઞાન, લણ જડતા નહિ આત્મને, એ સિદ્ધાંત પ્રમાણ.
રૂપી (જીવ)-અરૂપી (અજીવ), કૈત-અદ્વૈત, નિત્ય-અનિત્ય અને સત્-અસતુથી વિશ્વની એટલે કે
પંચાસ્તિકાયની રમત સમજવાની છે અને એમાંથી અધ્યાત્મ તારવવાનું છે.
