________________
શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામીજી 816
મનમાં ભ્રમણા કેમ થઇ ? બ્રહ્મ જ સત્ય છે અને બીજું બધું મિથ્યા છે, તો પછી મન આવ્યું ક્યાંથી ? એ મન અને મનની ભ્રમણાને અવિદ્યાઅજ્ઞાન કહેતા હો, તો તે અવિદ્યા અને અજ્ઞાન ક્યાંથી આવ્યા ?
જગતને મિથ્યા માનનારા અને બ્રહ્મને જ સત્ય ગણનારા બ્રહ્મવાદીઓ જગતમાં જીવે છે, તે તેમનું જીવાતું જીવન અને એમાં થતી સારી-નરસી અનુભૂતિ એ બધું શું ખોટું-અસત્ય છે ? હા ! એટલો ભેદ પાડી શકાય કે બ્રહ્મ એ રીયલ સત્ય છે જ્યારે જગત એ સાપેક્ષ સત્ય છે-વ્યવહાર સત્ય છે.
દરેક પદાર્થ માત્ર અનંત ધર્માત્મક હોવાના કારણે એકાન્તવાદ ત્યાગી અનેકાન્તવાદને સ્વીકારી સ્યાદ્વાદ શૈલિથી વસ્તુ તત્ત્વનું નિરૂપણ કરવામાં આવે તો જ સમાધાનકારી સાચું સ્વરૂપ નિરૂપણ થઇ શકે અને વસ્તુને યથાર્થ ન્યાય આપી શકાય. આત્મા નિત્ય પણ છે અને અનિત્ય પણ છે. તેવી જ રીતે જગત નિત્ય પણ છે અને અનિત્ય પણ છે. આ પ્રમાણ વાક્ય છે. આત્મા દ્રવ્યથી નિત્ય જ છે અને પર્યાયથી અવસ્થાથી અનિત્ય જ. છે. જગત પ્રવાહથી અનાદિ-અનંત (નિત્ય) જ છે અને જગત એની અવસ્થા-ઘટનાથી અનિત્ય જ છે. આ નય વાક્ય છે. હા પ્રમાણ વાક્યમાં એમ કહેવાય કે જગત સાદિ-સાન્તપૂર્વક અનાદિ-અનંત . (નિત્ય) છે. આત્મા એના સાદિ-સાન્ત પૂર્વકના પર્યાયથી યુક્ત અનાદિ અનંત આત્મદ્રવ્ય છે; જે શ્વેતમાંથી મુક્ત થઈને શરીરથી છૂટી અશરીરી બનીને એની સાદિ-અનંત મુક્ત-અદ્વૈત અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરી શકે છે; જ્યાં એની પર્યાય ધારા એક સરખી સદશ હોવા છતાં એની એ જ નથી માટે ત્યાં પણ પર્યાયનો ઉત્પાદ-વ્યયનો પ્રવાહ ચાલુ જ છે.
કથંચિત્ નિત્યાનિત્ય પક્ષમાં બંધ, મોક્ષ, પુણ્ય, પાપ તત્ત્વો ઘટી
જ્યાં ભેદ ત્યાં ચૈત; જ્યાં દ્વૈત ત્યાં ભેદ. જ્યાં અભેદ ત્યાં અદ્વૈત; જ્યાં અદ્વૈત ત્યાં અભેદ !
