________________
779
, હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
તો યોગ વિનાનું કેવળ ઉપયોગ સ્વરૂપ છે. જ્ઞાતા-દૃષ્ટા અને પરમાનંદી છે. આ ભેદજ્ઞાન ક્ષણે ક્ષણે વર્તવું જોઈએ. આ ભેદજ્ઞાનથી પ્રત્યેક ક્ષણે દર્શનમોહ નબળો પડે છે. આ ભેદજ્ઞાનની ધારા તીણ થતાં ગ્રંથિ ભેદાય છે. આત્મા એના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં-અકર્તાભાવમાં અનુભવાય છે. પછી જે બાકી રહે છે તે ચારિત્રમોહ છે. તેના ઉદયે જે પરિસ્થિતિનું નિર્માણ થાય તેના દૃષ્ટા બની સંસારને ખાલી કરવાનો છે. દર્શનમોહને ખતમ કરવા માટે સતત, સતત, સતત ભેદજ્ઞાનનો તીક્ષણ પ્રયોગ ચાલુ રહેવો જોઈએ અને ચારિત્રમોહને ખતમ કરવા દૃષ્ટાભાવનો પ્રયોગ કરવો જોઈએ.
જીવને આ સંસારમાં સારું કરતા આવડે છે, ખોટું છોડતા આવડે છે પણ તેને સાચું સમજતા અને ખોટી સમજણનો ત્યાગ કરતા નથી આવડતું. અનુષ્ઠાનનો પ્રચંડ પ્રવાહ વહી રહ્યો છે પણ અનુભવનું દ્વારધ્યાન અને સ્વરૂપની તીવ્રરુચિનો આજે અભાવ વર્તાય છે એટલે જીવની વેદના, મૂંઝવણ કેમેય કરીને ટળતી નથી. હજુ તો વ્યવહાર, પ્રસંગ, વ્રત, નિયમ, તપ, જપમાં જીવ ઢળેલો છે; એમાં ધર્મ માનીને ઊભો છે માટે કોરો રહી જાય છે. ઘણી દુઃખદ પરિસ્થિતિ છે કે કરવા છતાં પણ જે પામવાનું છે તે પામતા નથી.
સ થાવર કી દયા કીની, જીવ ન એક વિરાળ્યો દેવચંદ્ર કહે યા વિધ તો હમ, બહુત વાર કર લીનો - દેવચંદ્રજી
આ બધું તો ઘણીવાર કરી લીધું પણ જીવ અંદરમાં ઢળ્યો નથી. કામનાઓ શરીરમાં નથી. ઈન્દ્રિયોમાં નથી પણ મનના ઊંડાણમાં પ્રવેશી ગઈ છે, એ પ્રસંગ પ્રાપ્ત થતાં બહાર આવે છે અને ચૈતન્ય પ્રવાહમાં ઢળે છે કારણકે આત્માની અનુભૂતિ જે ચૈતન્ય કેન્દ્ર ઉપર રહીને કરવાની છે, તે ચૈતન્ય કેન્દ્રનું વિસ્મરણ થયું છે. એ જ ભૂલ છે
સતુ સાથે જે જડાયેલ છે યા જોડાયેલ છે તે “સંત” છે.
