________________
શ્રી કુંથુનાથજી ,
658
ત્યારે મન પોતે સંકલ્પ વિકલ્પનો ત્યાગ કરી આત્મામાં-સ્વરૂપમાં સમાઈ જાય છે અને ત્યારે તે અવસ્થાને વીતરાગતા, નિર્વિકલ્પતા અને સર્વજ્ઞતાથી ઓળખવામાં આવે છે.
સંકલ્પ-વિકલ્પ-વિચાર-ચિંતન-મનન એ ચેતનના અશુદ્ધ પર્યાય છે-ચેતનની અશુદ્ધ અવસ્થા છે. અશુદ્ધ અવસ્થામાં દ્રવ્યથી પર્યાય જુદી પડે છે જ્યારે વીતરાગતા-સર્વજ્ઞતા એ ચેતનની શુદ્ધ પર્યાય છે. શુદ્ધ અવસ્થામાં દ્રવ્ય અને પર્યાયની સંધિ શોધવી બહુ મુશ્કેલ છે. જેમ મલિન પાણીમાં પાણી એ દ્રવ્ય અને મલિનતા એ પર્યાય; તે બેને જુદા તારવી શકાય છે પણ સ્વચ્છ પાણીમાં પાણી રૂપ દ્રવ્યથી તેનો સ્વચ્છત્વ પર્યાય જુદો તારવી શકાતો નથી, તેમ બતાવી શકાતો નથી. એ તો સોનું અને સોનાની પીળાશ, પુષ્પ અને તેની સુવાસ, ચંદન અને તેની સુવાસની જેમ એકમેક છે. દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયની અભેદતા છે.
પવનના તોફાનને લીધે જેમ સમુદ્રમાં ભરતી આવે તેમ આત્માની સાથે કર્મનો યોગ થવાથી અનેક પ્રકારની કલ્પનાઓ ઉત્પન્ન થાય છે. જીવની સાથે આજે જે તન અને મનનો સંબંધ જોવા મળે છે તેનું કારણ પણ જીવને વળગેલ કર્મનો યોગ છે. દૃષ્ટિને પરપદાર્થ તરફથી ખસેડી લઈને જો ઉપયોગને પોતાના ઘર તરફ વાળવામાં આવે તો પોતાનું સહજ સ્વરૂપ પ્રગટ થાય છે. જ્ઞાન અને આનંદ એ જીવનું સહજ સ્વરૂપ છે. આત્મા પોતે ચિદાનંદ ભગવાન છે-ચિદાકાશ ભગવાન છે-ચિદાદિત્ય ભગવાન છે-ચિદાદર્શ ભગવાન છે. કર્મના યોગે સ્વસ્વરૂપના વિસ્મરણના યોગે ચિદાનંદ ભગવાન દબાયો છે પણ નાશ નથી પામ્યો. ભીતરમાં જે પરમાત્મ સ્વરૂપ છે તે આજે બહાર નથી આવતું તેનું કારણ જીવને પોતાને પોતાના સ્વરૂપનું અજ્ઞાન વર્તે છે.
ભગવાનને ભક્તની જરૂર નથી. પણ ભક્તને ભગવાનની જરૂર છે.
