________________
શ્રી કુંથુનાથજી , 642
સટોડિયા ઇતના લિયા-ઇતના દિયાનો બબડાટ કરે છે.
મનનું કેવળ ભ્રમણ જ હોય છે, પ્રવાસ કે યાત્રા નહિ. પ્રકૃતિના સાનિધ્યને માણવા પ્રાકૃતિક સ્થળોની મુલાકાત હોય કે પછી અતીતમાં ડોકિયું કરવારૂપ ઐતિહાસિક સ્થળોની મુલાકાત હોય તો તે પ્રવાસ કહેવાય અને યાતના-વેદનામાંથી છુટકારો થતો હોય અથવા આધિવ્યાધિ અને ઉપાધિમાં સમાધિ રખાવી જન્મ-જરા-મૃત્યુના અંત લાવનાર તારક તીર્થંકર પરમાત્માઓની કલ્યાણક ભૂમિઓની સ્પર્શના હોય કે જ્યાં કાંકરે કાંકરે અનંતા આત્માઓ મુક્તિને વર્યા હોય, જ્યાં વિશુદ્ધિ અનુભવાતી હોય તેવા તીર્થોની સ્પર્શનાને યાત્રા કહેવાય. પણ મનને તે નથી. તેને તો કેવળ ભ્રમણ છે. મનની અસ્થિરતા-ચંચળતા-અશાંતતા અને તેનું ભ્રમણ એ અજ્ઞાનનો વિલાસ છે, જ્યારે મનની સ્થિરતા-શાંતતાસમાધિ એ જ્ઞાનનું ફળ છે.
હેતુહીન-પરિણામ વગરનું શૂન્ય ભ્રમણ કેવું છે તે યોગીરાજ સાપના ઉદાહરણથી સમજાવે છે. સાપ દૂધ તો પીએ છે પણ તેને ઝેર રૂપે પરિણમાવે છે. સાપને દાંત નથી હોતા પણ તે મોઢાથી કરડે છે ત્યારે લોકમાં એવી કહેવત છે કે સાપે તેને ખાધો પણ તેથી સાપના મોમાં કાંઈ આવતું નથી. સાપે જેને ડંખ માર્યો તેનો તો જીવ ગયો; તે તો મરી ગયો પણ તેના મોમાં કાંઈ આવ્યું? કાંઈ નહિ, સાપનું મોં તો ખાલીને ખાલી! વળી સાપણ એક સાથે ૧૦૮ સાપોલિયાને જન્મ આપે છે ત્યારે તેને દૂધ વગેરેનો ખોરાક ન મળતાં પોતાના જ બચ્ચાઓને ખાઈને તે ભૂખ ભાંગે છે. આમે ય સાપનો સ્વભાવ ક્રોધિષ્ટ ગણાય છે. જરાજરામાં તે ફેણ ચઢાવે અને ફંફાડા મારે. પોતાના જ જણેલા સાપોલિયાને તે ખાય. તેમાંથી એકાદ સાપોલિયું આવુંપાછું થઈ નજર બહાર ચાલી જાય તો બચી જાય. બાકી બધાય સાપોલિયાને તે સાપણ ખાઈ જાય તેમાં
પોત પોતાને નડે એ અજ્ઞાની-અવિવેકી, પોતે બીજાઓને નડે તે દુર્જન.
