________________
શ્રી શાંતિનાથજી
588
પરંપરા ઘટે અને સમતા-સમાધિ જળવાય તે નય અધ્યાત્મમાં સુનય છે.
શુદ્ધ ઉપયોગને સમતાધારી, જ્ઞાન, ધ્યાન મનોહારી કર્મ કલંકઠું દૂર નિવારી, જીવ વરે શિવનારી...
જે આત્માઓ શુદ્ધ ઉપયોગ દ્વારા સમતા-સમાધિને સાધતા નથી, જ્ઞાન-ધ્યાનને મનોહર બનાવતા નથી તે આત્માઓ કર્મકલંકને દૂર કરતા નથી; માટે તે શાંતિપદના સાધક નથી. નય એ પણ સાધન છે. એ સાધ્ય નથી માટે નયોની માન્યતાને પણ વળગવાનું નથી પણ છોડતા જવાનું છે અને અંતે તો નયાતીત બની સ્વરૂપમાં સમાઈ જવાનું છે. કેવલજ્ઞાન નયાતીત છે. નય એ તો વિકલ્પ છે, શ્રુતજ્ઞાનનો અંશ છે, પદાર્થને જોવા માટેનો દૃષ્ટિકોણ છે, તેથી તેને સાધનરૂપ સમજીને તેનો ઉપયોગ કરવાનો છે. દરેક નય પોતપોતાના સ્થાનમાં સાચા છે એમ સમજી કોઇ પણ નયના આગ્રહવાળા ન બનાય તો જ સમતા-સમાધિ ટકી રહે ! તો જ · મોક્ષમાર્ગે આગળ વધાય એવી ભલામણ શાંતિપદના ચાહકને યોગીરાજ કહી રહ્યા છે.
મનુષ્યની વિચારધારા, સ્થૂલ જગતના વ્યક્ત પર્યાયોના આધારે ચાલે છે. મનુષ્ય જ્યારે સૂક્ષ્મ જગતના ઊંડાણમાં ઉતરે છે ત્યારે તેને ભેદજ્ઞાન થાય છે કે આપણી ધારણાઓ ખોટી છે. જ્ઞાનીના જ્ઞાનમાં અવ્યક્ત અને અજ્ઞાત જગત જણાય છે. સૂક્ષ્મ જગતના નિયમો, કાર્યકારણભાવો સમજાય છે પછી પૂર્વની કલ્પનાઓ બદલાઇ જાય છે.
સત્યનો એક મહાન નિયમ છે કે જગતમાં કંઈપણ સર્વથા સમાન નથી અને સર્વથા અસમાન નથી. આ નિયમના આધારે આપણે ચાલીએ તો આપણને સુંદર રાજમાર્ગ પ્રાપ્ત થાય.
નૈમિત્તિક એટલે દૈત અને અનૈમિત્તિક એટલે અદ્વૈત.
