________________
555
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
વિવેચન ઃ મણિરત્નો જેમ અંધકારમાં પ્રકાશ પાથરે છે, અંધારી રાત્રે તારલાઓ જેમ પ્રકાશ ફેલાવે છે; તેમ હે પ્રભો! આપ પણ આપના જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રાદિ અનંતગુણોથી પ્રકાશ પાથરી રહ્યા છો અથવા તો આપ આપના નિર્મળગુણોથી વિશ્વમાં શોભી રહ્યા છો!
રોહણાચલની ભૂમિ પથરાઓને નથી પકવતી પણ રત્નોને પકવે. છે. મણિરત્નોનો અર્થ આત્મા રોહણાચલ પર જઈને અઢળક રત્નો મેળવે છે કારણકે રોહણાચલ પર્વત એ મણિરત્નોની ખાણ છે. તેમ હે પ્રભો! જેને પોતાના નિર્મળ ગુણરૂપી રત્નો જોઈએ છે, જેને એની ભૂખ છે; તેવા જીવને આપની પાસે આવવું જ પડે છે. આપની ઉપાસના કરવી પડે છે. આપની ઉપાસના કરવા દ્વારા અર્થીજનો અઢળક રત્નોને પામીને ઠેઠ કૈવલ્યજ્ઞાન સુધી પહોંચી શકે છે.
પરમાત્મામાં રહેલ નિર્મળ ગુણરૂપી રત્નો આગળ રોહણાચલ પર્વતમાં રહેલા રત્નો તો કોઈ વિસાતમાં નથી કારણ કે તે રત્નો તો જડ છે અને પોતાને જ જાણતા નથી તો પછી બીજાને તો શું જાણે? જ્યારે પરમાત્મા તો ચૈતન્યરત્ન છે. તેનો વૈભવ અનંતો છે. શુદ્ધ ચૈતન્યસત્તાની સામે જગતનો કોઇ પદાર્થ ટકી શકતો નથી. ચૈતન્યરત્નમાંથી મળતો આનંદ અનંત છે. તેવો આનંદ જડ પદાર્થોમાંથી ત્રણેકાળ મેળવી શકાતો નથી.
અનાદિ અનંતકાળથી અજ્ઞાનને વરેલો જીવ, સ્વચૈતન્યસત્તાને ભૂલીને વિપરીત પરિણતિ કરતો જ આવ્યો છે. તેમાં તેને કોઇ અટકાવી શક્યું નથી. પોતાની આવી અજ્ઞાનજનિત પરિણતિમાં, તે તે સમયના કર્મના ઉદયને વ્યવહારથી નિમિત્ત માનવામાં આવ્યું છે પણ મૂળમાં ભૂલતો પોતાની જ છે. અપરાધતો પોતાનો જ છે કે એણે સ્વપ્રતિ ક્યારે પણ દૃષ્ટિ જ કરી નથી.
પાંયે અનાચારના સેવનથી મતિજ્ઞાનમાં-ઉપયોગમાં, પરભાવ રમણતા રહ્યાં કરે છે; જ્યારે પાંયે આયારની પાલનાથી તેટલા અંશે પર ભાવ રમણતા વિરમે છે અને એ જ બાહ્યઘર્મનો પ્રભાવ છે.
