________________
397
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
એટલે સર્વ સંસારીઓ ઈન્દ્રિયોને વશ પડીને ઈન્દ્રિયોના વિષયમાં રાચનારા ને રમનારા ઈન્દ્રિયરામી છે. જ્યારે મુનિગણ એટલે કે મુનિઓનો સમુહ આત્મામાં રમમાણ હોવાથી આતમરામી છે. | મુખ્યપણે એટલે કે પ્રધાનતાએ આતમરામી છે તેનું મુખ્ય લક્ષણ એ છે કે, ઈન્દ્રિયોના વિષયો પ્રત્યે લેશ માત્ર આસક્ત નહિ થતાં હોવાથી નિતાંત નિષ્કામી હોય છે. માટે જ મુનિઓને ત્રિકાળ અવિષયી અને તત્ત્વરમણી કહ્યા છે.
લક્ષ્યાર્થ-વિવેચન : જે બધાં ગૃહસ્થ સંસારી છે અને સંસાર ભાવવાળા છે તે સર્વ દેહધારીઓને દેહ છે, દેહનો મોહ છે તેથી દેહભાવ છે અને દેહના મોહને રમવાના રમકડારૂપ વસ્તુ અને વ્યક્તિનો પરિગ્રહ છે.
એ દેહધારી સંસારીઓને દેહનો મોહ હોવાથી પાંચેય ઈન્દ્રિયોના ત્રેવીસ વિષયમાં આસક્ત થઈને ઈન્દ્રિયોના વિષયોમાં રાચનારા અને રમનારા ઈન્દ્રિયરામી હોવાથી કામી હોય છે. ઈન્દ્રિય આરામી હોય છે.
આવા ઈન્દ્રિયરામી વિષયાસક્ત સંસારભાવમાં રાચનારા, “દેહ જ હું છું અને દેહ જ મારું સર્વસ્વ છે” માનીને ચાલનારા, દેહતાદાભ્ય બુદ્ધિ ધરાવનારા, ફરી ફરી ચારેય ગતિમાં દેહ ધારણ કરતાં રહીને સંસારમાં રમતા રહે છે- રુલતા રહે છે. એ સઘળા ભવભ્રમણમાંથી છૂટતા નથી, દુઃખથી છૂટીને મોક્ષને પામતા નથી અને અનંતસુખને વરતા નથી.
જેને ભેદજ્ઞાન થઈ ગયું છે, તેને દેહની ક્ષણભંગુરતા જણાઈ જતાં “દેહથી ભિન્ન હું નિત્ય એવો, આત્મા જ છું” એવો પાકો નિર્ણય થઈ ગયો છે, તે આત્મદષ્ટા મુનિગણને દેહ હોવા છતાં દેહનો મોહ નીકળી ગયો હોય છે. દેહભાવ નીકળી જતાં આત્મભાવમાં આવેલા મુનિગણ વસ્તુ અને વ્યક્તિના પરિગ્રહને છોડીને સર્વસંગ પરિત્યાગ કરી
ઘમની કિયા એ ઉપચાર ધર્મ છે અને ઘમની પરિણતિ એ વાસ્તવિક ઘર્મછે.
