________________
493
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
નથી. આમ દેશ અને કાળના દ્વિવિધ સંયોગોએ કરીને, પરમાત્માની વિદ્યમાનતાનું સાલોક્ય સાંપડ્યું નથી. તેથી ક્ષેત્રથી અને કાળથી આપણને અને ભગવાનને આંતરું પડી ગયું છે. જ્યાં સાલોક્ય જ નથી, ત્યાં સામીપ્ય-ઉપનિષદ્ તો કેમ કરીને મળે ?!
આપણી આ મુશ્કેલી વીતરાગ, સર્વજ્ઞ ભગવંત એમના જ્ઞાનમાં જાણતાં હતા. તેથી જ એ કરુણાના સાગર, અકારણ વત્સલ, અનંત ઉપકારી, વીતરાગ, સર્વજ્ઞ ભગવંતે ચાર નિક્ષેપાની, સાલંબન સાધના બતાડવાની કૃપા કરી.
સાક્ષાત્ ગુરુ દ્રોણાચાર્યના સામીપ્ય-ઉપનિષદ્થી, જે વિદ્યા શિષ્ય અર્જુને મેળવી હતી, તેથી અધિક વિદ્યા, શિષ્ય એકલવ્યે, સ્થાપનાનિક્ષેપે રહેલ, ગુરુ દ્રોણાચાર્યના પરોક્ષ ઉપનિષદ્ઘી મેળવી. જે લાભ ભાવ-નિક્ષેપે વિચરતાં પ્રત્યક્ષ પરમાત્માના સામીપ્ય-ઉપનિષદ્ઘી મેળવી શકાય, તે જ લાભ નામ-સ્થાપના-દ્રવ્ય-નિક્ષેપાના પરોક્ષ ઉપનિષદ્ઘીઆલંબનથી પણ મેળવી શકાય છે..
ભગવાનના નામને જીહ્વાગ્રે સ્થાપીને,’ભગવાનને હૃદયસ્થ કરીને, ભગવાનની છબીને નયનોમાં વસાવીને, ભગવાનના જીવન-કવન-ચારિત્રને, સ્વયંના જીવનમાં ચરિતાર્થ કરીને, ભગવાનના ભાવને પોતાના ભાવ બનાવી શકાય છે અને ભગવાનની ગેરહાજરીમાં પણ, પ્રભુની આજ્ઞાના પાલનથી સ્વયં ભગવાન બની શકાય છે. ભવિતવ્યતા તેવી નહિ હોય તો ભગવાન મળ્યા પછી, ભગવાનના ભક્ત બન્યા પછીય કદાચ ભગવાન નહિ થઈ શકાય, તો ભગવાનની વિદ્યમાનતા હોય તેવા દેશ અને કાળને પામી શકાય છે. પછી એ ક્ષેત્ર અને કાળના લાભને મેળવીને; ભગવાનનો જેવો શુદ્ધ ઉપયોગ-સ્વભાવ છે, તેવો શુદ્ધ ઉપયોગ બનાવીને; જેવું
(અ) અઘ્યાત્મક્ષેત્રે સ્વપ્રયોજન-આત્મકેન્દ્રીતાની પ્રઘાનતા છે અને પરપ્રયોજનની ગૌણતા છે. (બ) ભૌતિક-દુન્યવી ક્ષેત્રે પરાર્થતાની પ્રઘાનતા છે અને સ્વાર્થ ગૌણ છે.
