________________
उत और्विति व्यञ्जने : ४ | ३ |५९ ||
-
જેને હિત્વ થયું નથી એવા [અયુ] કારાન્ત ધાતુના અન્ય ૩ ને; તેની પરમાં વ્યઞ્જનથી શરૂ થતો વિત્ [વ્ જેમાં ત્ છે તે] પ્રત્યય હોય તો સૌ આદેશ થાય છે. યુ ધાતુને વર્તમાનાનો તિર્ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી યુ ધાતુના ૩ ને ઔ આદેશ થવાથી યૌતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - તે મિશ્રણ કરે છે. ત કૃતિ વિમ્ ? આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ અદ્ભુત ધાતુના અન્ય ૩ ને જ; તેની પરમાં વ્યઞ્જનથી શરૂ થતો વિત્ પ્રત્યય હોય તો આદેશ થાય છે, તેથી રૂ ધાતુને વર્તમાનાનો તિવ્ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી ડ્રાન્ત ધાતુના અન્ય રૂ ને સૌ આદેશ ન થવાથી ‘નમિનો ૪-૩-૨’ થી રૂ ને ગુણ ણ્ આદેશ થાય છે. જેથી ત્તિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - જાય છે.
ધાતોરિત્યેવ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વ્યઞ્જનાદિવિત્ પ્રત્યય પમાં હોય તો, તેની પૂર્વે રહેલા અદ્ભુત ડાયન્તિ ધાતુના જ અન્ય ૩ ને [૩ માત્રને નહિ] સૌ આદેશ થાય છે. તેથી સુનોતિ અહીં નૅ વિકરણ પ્રત્યયના અન્ય ૩ ને આ સૂત્રથી સૌ આદેશ થતો નથી. સુ ધાતુને વર્તમાનાનો તિવ્ પ્રત્યય. તિવ ની પૂર્વે ‘સ્વારે:૦ ૩-૪-૭૧’ થી નુ [J] પ્રત્યય. ‘૩-શ્નો: ૪-૩-૨' થી ૐ ના ૩ ને ગુણ ો આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી મુન્નોતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - રસ કાઢે છે.
વિતીતિ બિમ્? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વ્યઞ્જનાદિવિત્ જ પ્રત્યય પરમાં હોય તો; તેની પૂર્વે રહેલા અદ્યુક્ત ઉકારાન્ત ધાતુના અન્ય ૩ ને સૌ આદેશ થાય છે. તેથી ૐ ધાતુને વર્તમાનાનો ત ્ પ્રત્યય વગેરે કાર્યથી નિષ્પન્ન તઃ આ પ્રયોગમાં તસ્ પ્રત્યય વિદ્ ન હોવાથી તેની પૂર્વે રહેલા કારાન્ત સ
૧૭૭
