________________
થી વત્ત્તા પ્રત્યયને વિવત્ ભાવનો નિષેધ થવાથી મૃત્ ધાતુના ઉપાન્ય ને ગુણ મર્ આદેશાદિ કાર્ય થવાથી વર્ત્તત્વા આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં નૃત્ ધાતુ વ્યઞ્જનાદિ અને ય્ અથવા વ્ જેના અન્તમાં છેએવા ધાતુથી ભિન્ન ધાતુ હોવા છતાં તેમાં રૂ અથવા વ્ ઉપાન્ય ન હોવાથી તેનાથી પરમાં રહેલા ક્ષેત્ વત્ત્તા પ્રત્યયને આ સૂત્રથી વિકલ્પથી વિદ્ ભાવ થતો નથી . અર્થ-રહીને. વ્યગ્નનાવેરિતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ જેમાં રૂ અથવા ૩ ઉપાન્ય હોય એવા વ્યઞ્જનાદિ જ ધાતુના અન્ને ય્ અથવા વ્ ન હોય તો તેની પરમાં રહેલા સેદ્ વા અને સત્ પ્રત્યયને વિકલ્પથી વિદ્ ભાવ થાય છે. તેથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વસ્ ધાતુને વત્તા પ્રત્યય. તેની પૂર્વે ટ્. ‘ક્ષુષ - શિ૦ ૪-૩-૩૧' થી વત્ત્તા પ્રત્યયને વ્િદ્ ભાવ. ‘યજ્ઞાતિવર્ષે:૦ ૪-૧-૭૯' થી વક્ ધાતુના 7 ને સમ્પ્રસારણ ૩ આદેશ. ‘નામ્યન્તા૦ ૨-૩-૧૫' થી ૬ ને ર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી પિત્તા આવો પ્રયોગ થાય છે . અહીં ઉદ્ ધાતુ સ્વરાદિ (વ્યઞ્જનાદિ ન) હોવાથી તેનાથી પરમાં રહેલા ત્ત્તા પ્રત્યયને આ સૂત્રથી વિકલ્પથી વિદ્ ભાવ થતો નથી. અર્થ - રહીને. મય્ય કૃતિ વિમ્ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા જેમાં રૂ અથવા ૩૪ ઉપાન્ય હોય તાદૃશ વ્યઞ્જનાદિ ધાતુના અન્તમાં ર્ અથવા ર્ ન હોય તો જ, તેનાથી પરમાં રહેલા સેદ્ વા અને સત્ પ્રત્યયને વિકલ્પથી વિદ્ ભાવ થાય છે . તેથી વિદ્ ધાતુને વત્ત્તા પ્રત્યય. તેની પૂર્વે ટ્. વત્ત્તા પ્રત્યયને વિવત્ ભાવનો નિષેધ થવાથી ઉપાન્ય ૬ ને ગુણ ૬ આદેશ વગેરે કાર્ય ઉપર જણાવ્યા મુજબ થવાથી àવિત્વા આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં વ્યજનાદિ વિવ્ ધાતુમાં ઉપાન્ય રૂ હોવા છતાં તેના અન્ને વ્ હોવાથી તેનાથી પરમાં રહેલા સેત્ વત્તા પ્રત્યયને આ સૂત્રથી વિકલ્પે વિદ્ ભાવ થતો નથી . અર્થ-૨મીને. ॥ ૨૫ ॥
૧૩૭
