________________
પાપવૈયાળ: અને હતવિધિ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃપાપી વૈયાકરણ. ફલની પ્રત્યે અસમર્થ વિધિ (અદૃષ્ટ - ધર્મધર્મ). અહીં આશય એ છે કે અપશબ્દનો પ્રયોગ કરનારા વૈયાકરણને પાપવૈયારળ કહેવાય છે. વૈયાકરણત્વની નિન્દાનો હેતુ, અપશબ્દ પ્રયોગજન્ય પાપ છે; તેથી પાપ નામ નિન્દાના હેતુનું વાચક છે. આવી જ રીતે ચોક્કસ પણે શુભાશુભફલને આપનાર વિધિ (અદૃષ્ટ) માં ગમે તે કારણે ફલની પ્રત્યે અતિશય વિલંબને જણાવવાં હત શબ્દનો પ્રયોગ કરી વિધિની નિન્દા કરાય છે. અવશ્યફલપ્રદ વિધિમાં ગવૠત્વ (અવરુદ્ધતત્વ) ના જ્ઞાનથી વિધિમાં નિન્ધત્વનું જ્ઞાન થાય છે. ||૧૦૦||
૩પમાન સામાન્ય: ૩/૧/૧૦૧/
એકાર્થક - ૩પમાન વાચક નામને સામાન્યવાચક નામની સાથે તત્પુરુષ ર્મધારય સમાસ થાય છે. જેના વડે ૩૫મા અપાય છે અર્થાર્ જેની સાથે સરખામણી કરાય છે, તેને ઉપમાન કહેવાય છે. ૩પમાન અને ૩૫મેય (જેની સરખામણી થાય છે તે) ઉભયવૃતિ ધર્મને સામાન્ય કહેવાય છે. શસ્ત્રી (શસ્ત્રીય) ચાસૌ શ્યામા અને મુળી (મુળીવ) પાસૌ વપત્તા આ વિગ્રહમાં આ સૂત્રથી ૩૫માન વાચક શસ્ત્રી અને વૃત્તિ નામને સામાન્યવાચક શ્યામા અને ચપા નામની સાથે તત્પુરુષ ર્મધારય સમાસાદિ કાર્ય થવાથી શસ્ત્રીશ્યામા અને મૂળવળતા આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં મૃ↑ નામને મુખ્યર્મધાવે ૩-૨-૧૭ થી કુંદ્ભાવ થવાથી ી પ્રત્યયની નિવૃત્તિ થાય છે. શસ્ત્રી અને મૃગી શબ્દો તત્સદૃશ અર્થના વાચક છે અને શ્યામા અને વૈપના નામ શ્યામત્વાશ્રય અને ચાપલ્યાશ્રય સ્ત્રીના વાચક છે. આથી
૮૦
