Page Text
________________
તસ્રાહોરાત્રાંશમ્ ૩/૧૦૧/
11
સપ્તમ્યન્ત તંત્ર આ નામને તેમ જ દિવસ અને રાત્રિના અંશ વાચક સપ્તમ્યન્ત નામને TM પ્રતયયાન્ત નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. આ સૂત્રનું પૃથક્ નિર્માણ હોવાથી આ સૂત્રમાં ક્ષેષે ની અનુવૃત્તિ નથી. તંત્ર તમ; પૂર્ખા સ્મૃતમ્ અને પૂર્વરાત્રે ધૃતમ્ (બ્રહ્નઃ પૂર્વમ્ અને રાત્રેઃ પૂર્વમ્ આ વિગ્રહમાં ‘પૂર્વાપરા૦ રૂ-૧-૨’ થી તત્પુરુષ સમાસાદિ કાર્યથી નિષ્પન્ન પૂર્વાહનું નામને ‘સર્વાંગ૦ ૭ફૈ-૧૧૮’ થી સમાસાન્ત સદ્ પ્રત્યય; બન્ ને બદ્ઘ આદેશ. ‘બતો૦ ૨-૩-૭૨’ થી બન ના નૂ ને [ આદેશાદિ કાર્ય થવાથી પૂર્વઘ્ન નામ બને છે. અને પૂર્વત્રિ નામને ‘સંધ્યાđ૦ ૭-૩-99॰' થી સમાસાન્ત અત્ પ્રત્યય; તેની પૂર્વેના રૂનો ‘અવર્ગે૦ ૭-૪-૬૮' થી લોપ થવાથી પૂર્વરાત્ર નામ બને છે.) આ વિગ્રહમાં આ સૂત્રથી તંત્ર; પૂર્વા અને પૂર્વરાત્ર નામને ત નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી તત્રંતનું પૂર્વાદ્ગતમ્ અને પૂર્વત્રતમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - ત્યાં કરેલું. દિવસના પૂર્વભાગમાં કરેલું. સત્રિના પૂર્વ ભાગમાં કરેલું. तत्राहोरात्रांशमिति किम् ? આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સપ્તમ્યન્ત તંત્ર અને દિવસ તથા રાત્રિના જ અંશ વાચક નામને જ TM પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. તેથી ઘટે તમ્ અહીં ઘટ નામને છૂત નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી. અર્થ - ઘટમાં કરેલું. અહોરાત્રગ્રહનં વિખ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સપ્તમ્યન્ત તંત્ર અને દિવસ તથા રાત્રિના જ ઝંજ્ઞ વાચક નામને TM પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસ. તેથી જીવનપક્ષે તમ્ આ વિગ્રહમાં માસના અંશવાચક સપ્તમ્યન્ત શુવન્તપક્ષ નામને ત નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી. અર્થ - શુક્લપક્ષમાં કરેલું. અંજ્ઞમિતિ વિમ્ ? =આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સપ્તમ્યન્ત તંત્ર અને દિવસ તથા રાત્રિના fશવાચક જ નામને TM પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. તેથી સનિ મુદ્ અને રાત્રૌ નૃત્તમ્ અહીં સપ્તમ્યન્ત ગ્રહનું અને રાત્રિ નામ તદંશવાચક ન હોવાથી તેને TM પ્રત્યયાન્ત મુર્ત્ત અને નૃત્ત નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી. અર્થક્રમશઃ - દિવસે ખાધું. રાત્રે નચાયું. વહુÜિાર આ સૂત્રમાં પણ હોવાથી રાત્રિવૃત્તનું સન્ધ્યા ગિતમ્... ઇત્યાદિ સ્થળે સપ્તમ્યન્ત નામ અહોરાત્રાંશ વાચક ન હોવા છતાં તેને હ્ર પ્રત્યયાન્ત વૃત્ત અને ગર્ભિત નામની સાથે
६८
| SR No. | 005826 |
| Book Title | Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptavijay |
| Publisher | Mokshaiklakshi Prakashan |
| Publication Year | |
| Total Pages | 310 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |