________________
इस्युक्तं कृता ३ | १/४९ ॥
‘આ તુમો૦ ૫-૧-૧’ થી જણાવાએલા તિવાદિ પ્રત્યયોથી ભિન્ન તુમ્ સુધીના જે ત્ પ્રત્યયો છે; તે ત્ પ્રત્યય વિધાયક સૂત્રમાં જે નામોનો ત્તિ થી (પશ્ચમીથી) નિર્દેશ છે, તે નામોને કહ્યુત્ત નામો કહેવાય છે. બહુવ્રીહિ વગેરે સમાસની પ્રાપ્તિ ન હોય તો કસ્યુત્ત્ત નામને ત્ પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે નિત્ય તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. ઝુ ોતિ આ અર્થમાં ‘ર્મળો ડ ૫-૩૧૪ થી + + ૢ ધાતુને અગ્ (બ) સ્વરૂપ તુ પ્રત્યયનું વિધાન છે. એ સૂત્રમાં ઇતિ (પશ્ચમી) થી. વર્મ નો નિર્દેશ હોવાથી શ્યુ કર્મ વાચક ઝુક્ષ્મ નામને બૃત્યયાત્ત (અર્ પ્રત્યયાન્ત) વાર્ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ સમાસ થવાથી નિષ્પન્ન ઠુમાર નામને ત્તિ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી કુમાર: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - કુંભાર.
કહ્યુ નિતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ બહુવ્રીહિ વગેરે સમાસની પ્રાપ્તિ ન હોય તો યુક્ત જ નામને પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે નિત્ય તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. તેથી નાં હત્વા અહીં ગતમ્ + » ધાતુને “નિષેધે ડŕo ૫-૪-૪૪' થી વક્ત્વા (વા) સ્વરૂપ કૃત્પ્રત્યય થયો છે. એ સૂત્રમાં ગતમ્ નામનો ઉલ્લેખ સપ્તમીથી હોવાથી સપ્તયુક્ત અત્તમ્ નામને કૃત્પ્રત્યયાન્ત ત્વા નામની સાથે આ સૂત્રથી નિત્ય તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી. અર્થ - કરવાથી સર્યું. તેતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ બહુવ્રીહિ વગેરે સમાસની પ્રાપ્તિ ન હોય તો કસ્યુત્ત્ત નામને ભ્રત્યયાત્ત જ નામની સાથે નિત્ય તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. તેથી ધર્મો વો રક્ષતુ અહીં ‘પાઘુગ્૦ ૨-૧-૨૧’ આ સૂત્રમાં યુધ્યાન્ ને વસ્ આદેશનું વિધાન કરતી વખતે ધર્મ વગેરે નામનો પપ્ચમીથી નિર્દેશ હોવા છતાં ધર્મ નામને વ ્ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી.કારણ કે વસ્ નામ ઋતુ પ્રત્યયાન્ત નથી. અર્થ - ધર્મ તમારું રક્ષણ કરે. ॥૪લા
xo
