________________
ચોગ્યતા – ચીસાડÍતિવૃત્તિ - સાચ્ચે રૂ/૧૯૪૦ની
-
યોગ્યતા વીસા અર્થાનતિવૃત્તિ (અર્થનું અનતિક્રમણ) અને સાદૃશ્ય અર્થના વાચક અવ્યયને નામની સાથે; પૂર્વપદાર્થ પ્રધાન હોય તો નિત્ય અવ્યયીભાવ સમાસ થાય છે. યોગ્યતા - અવસ્ય યોગ્યમ્ આ અર્થમાં યોગ્યતાર્થક અનુ અવ્યયને રૂપ નામની સાથે; આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી (જુઓ યૂ. નં. ૩-૧-૩૧) અનુપમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - રૂપને યોગ્ય. વીસા - અર્થમ્ બર્થ પ્રતિ આ અર્થમાં વીપ્સા ઘોતક પ્રતિ અવ્યયને અર્થ નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી પ્રત્યર્થમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - દરેક અર્થમાં. ગર્થાનતિવૃત્તિઃ - જ્ઞત્તિમઽતિક્ષ્ય આ અર્થમાં અનતિવૃત્ત્વર્થક યા અવ્યયને શક્ત્તિ નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી યથાશત્તિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - શક્તિનું અતિક્રમણ કર્યા વિના. સાદૃશ્યમ્ - શીત્તસ્ય સાદૃશ્યમ્ આ અર્થમાં સદ્ઘ અવ્યયને આ સૂત્રથી શીતા નામની સાથે અવ્યયીભાવ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી (જુઓ પૂ.નં. ૩-૧-૩૧ માં સત્તમ) સશીનમનયોઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - આ બંનેમાં શીલની સમાનતા. પૂર્વ (રૂ-૧-૩૬)સૂત્રમાં સટ્ટન્ નું અને આ સૂત્રમાં સાદૃશ્ય નું જે ગ્રહણ છે - એ બેમાં વિશેષતા એ છે કે ત્યાં સાદૃશ્ય ગૌણ છે સાદૃશ્યવિશિષ્ટ ધર્મી મુખ્ય છે. અહીં સાદૃશ્ય - ધર્મ મુખ્ય છે, તાન્ ધર્મી ગૌણ છે... ઇત્યાદિ અધ્યાપક પાસેથી સમજી લેવું. ૫૪ના
યથાડથા ૩/૧/૪૧૫/
થા પ્રત્યયાન્ત યથા અવ્યયને છોડીને અન્ય યથા અવ્યયને નામની સાથે પૂર્વ પદાર્થ પ્રધાન હોય તો નિત્ય અવ્યયીભાવ સમાસ થાય છે. રૂપસ્ય યોજ્યનું વૃદ્ધાનાં મેળ અને સૂત્રમનતિક્ષ્ય આ અર્થમાં યથા અવ્યયને અનુક્રમે રૂપ વૃદ્ધ અને સૂત્ર નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી યથા પમ્ ચેષ્ટતે; યથાવૃધમર્વયઅને યથાસૂત્રમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે.
३३
