________________
पुम्वत् कर्मधारये ३/२/५७||
કૢ પ્રત્યયાન્ત નામને છોડીને અન્ય વિશેષ્યાધીન સ્ત્રીલિઙ્ગ નામને; તેનાથી ૫૨માં સમાનાર્થક સ્ત્રીલિગ નામ ઉત્તરપદ હોય તો, જર્મધારય સમાસમાં કુંવાવ થાય છે. આ સૂત્રથી વિહિત પુંવાવ સ્થળે ‘પરતઃ સ્ત્રી-રૂ-૨-૪૬' થી કુંવદ્ભાવ સિદ્ધ જ હતો. પરન્તુ તે સૂત્રથી (રૂ-૨-૪૬ થી) પ્રાપ્ત તે કુંવજ્ઞાનનો નાબૂ - પ્રિયાની ફ-૨-રૂ. ........ઈત્યાદિ સૂત્રથી જે નિષેધ થાય છે - તેનો જર્મધારય સમાસમાં; બાધ કરીને ફરીથી કુંવાવ ના વિધાન માટે આ સૂત્રનો આરંભ છે. વાળી ચાસૌ प्रिया; मद्रिका चांसौ भार्या; माधुरी चासी वृन्दारिका भने चन्द्रमुखी ચાસૌ વૃન્હારિજા આ વિગ્રહમાં ‘વિશેષનં૦ ૩-૧-૧૬' થી યથાપ્રાપ્ત ર્મધારય સમાસ. પેાર્થે રૂ-૨-૮' થી 'સર્વત્ર વિગ્રહવાકયસ્થ ત્તિ નો લોપ. જ્યાત નામને ‘નાર્ ૦ રૂ-૨-બરૂ ' થી નિષિદ્ધ; મદ્રા નામને ‘તવૃદ્ધિતાઽ૬૦ રૂ-૨-૪' થી નિષિદ્ધ; માથુરી નામને ‘તવૃદ્ધિત:૦૩-૨-૧૯' થી નિષિદ્ધ; તેમ જ ચન્દ્રમુઘી નામને સ્વાઙજ્ઞાનીતિ ૩-૨-૨૬' થી નિષિદ્ધ કુંવખાય નો કર્મધારય સમાસમાં આ સૂત્રથી બાધ થવાથી પુંવભાવ. જેથી 'ડી પ્રત્યયાદિની નિવૃત્તિ વગેરે કાર્ય થવાથી જ્વાળપ્રિયા; મદ્રમાર્યા; માથુરવૃન્હારિજા અને ચન્દ્રમુવવૃત્તરિા આવો પ્રયોગ થાય છે, અર્થક્રમશઃ- કલ્યાણ કરનારી પ્રિયા. મદ્રપ્રદેશમાં રહેનારી પત્ની. મથુરામાં રેહનાર સમુદાય, ચન્દ્રમા જેવું છે મુખ જેનું તે સમુદાય.
=
अनूङित्येव આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પ્ પ્રત્યયાન્ત નામથી ભિન્ન જ વિશેષ્યાધીન સ્ત્રીલિફૂગ નામને તેનાથી ૫૨માં; સમાનાર્થક સ્ત્રીલિઙ્ગ ઉત્તરપદ હોય તો ર્મધારય સમાસમાં કુંવદ્ભાવ થાય છે. તેથી બ્રહ્મવન્પશ્વાસૌ વૃન્હારિા આ વિગ્રહમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ હ્રર્મધારય સમાસવિ હ્રાર્યથવાથી બ્રહ્મવપૂવૃન્હારિા આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં ૬ પ્રત્યયાન્ત
२१८
