________________
નામ બને છે. ઈત્યાદિ અન્યત્ર અનુસંધેય છે.) I/૧૨લા
વિરોધિનમથાળાં નવા જ . ૧/૧૩ની
ગુણક્રિયાદિના આશ્રયને દ્રવ્ય કહેવાય છે. અદ્રવ્યવાચક અર્થાત્ (કતવાશ્રય) ગુણ-ક્રિયાદિના અનાશ્રય વાચક વિરોધિવાચક નામોનો કબ્દ સમાસ જો ૨ - સજાતીય અર્થાત્ વિરોધિવાચક જ નામોથી વિરોધિ-અવિરોધિ નામોથી નહીં) આરબ્ધ હોય તો તે ઉન્ડ સામાસિક નામને વિકલ્પથી એકવદ્ભાવ થાય છે. સુષ્ય સુષ્ય આ વિગ્રહમાં “વાર્થે 3૦ રૂ-૧-૧૧૭’ થી ઉર્વ સમાસ.
Qાર્થે રૂ-ર-૮ થી સ્વાદિ વિભકતિનો લોપ. આ દ્વન્દ સમાસ વિરોધિવાચક અને અદ્રવ્ય - ગુણવાચક સુવ અને દુ: નામથી આરબ્ધ હોવાથી આ સૂત્રથી વેલ્ ભાવ વગેરે કાર્ય થવાથી સુવાવ{ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી એકવર્ભાવ ન થાય ત્યારે સુવઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. આવી જ રીતે નામાનાબક્ય આ વિગ્રહમાં વિરોધિ અદ્રવ્ય - ક્રિયાવાચક નામ અને પ્રતાપ નામને ઉપર જણાવ્યા મુજબ કુન્દ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી તામાતાનમ્ અને માતાની આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- સુખ અને દુઃખ. લાભ અને અલાભ. અહીં સુખ અને દુઃખમાં વિરુદ્ધત્વ અને ગુણરૂપે સમાન જાતીયત્વ સ્પષ્ટ છે. આવી જ રીતે લાભ અને અલાભમાં પણ વિરુદ્ધત્વ અને ક્રિયારૂપે સાજાત્ય સ્પષ્ટ છે. યદ્યપિ સુવહુ હમ્ અને નામાનામ” ઈત્યાદિ સ્થળે “વાર્થે જિ.૦ -૧-૧૧૭’ થી સમાહારની વિવક્ષામાં એકવદ્ભાવ અને નપુંસક લિગ્રત્વ સિદ્ધ જ છે; પરન્તુ અવિરોધિવાચક નામોના ઉદ્ધ સમાસ સ્થળ અને દ્રવ્યવાચક નામોના સમાસ સ્થળે એકવદ્ભાવાદિ વાર્થે રૂ-૧-૧૧૭' થી ન થાય એ માટે અર્થાત્ વિરોધિવાચક - અદ્રવ્યવાચક જ નામોના તાદૃશ દ્વન્દ સમાસ સ્થળે
