________________
૫૬
અર્થ :- સ્ વર્જીને વર્ગના અક્ષર થકી પર આવેલો પાહિ માં નો ડગ,તે સ્વર પર હોતે છતે થ્ વિકલ્પે થાય,અને તે અસત્ થાય છે.
સૂત્રનો સમાસ- ન વિદ્યતે ગઃ યસ્મિન્ સઃ = ગ્ (બહુ.), અગ્ ઘાસૌ વચ તસ્માત્ (કર્મ.) ન સન્= પ્રસન્ (ન‰. ત.)
વિવેચન :-આ સૂત્ર ચાદ્રિ સ્વરો.. (૧-૨-૩૬)નો અપવાદ છે. આ સૂત્ર ૧૪ જગ્યાએ લાગે છે. ૩ગ્ + ૧૪ સ્વર. દા.ત. ડ્+ 3+ ગ્રાસ્તે. આ સૂત્રથી વ્ થાય કૢ વ્ ઞસ્તે, પણ વ્ અસત્ થાય એટલે કે વૃ નહીં માનતાં ૩ માનીને ‘હ્રસ્વાન્ ડન' (૧-૩-૨૭) થી ૬ ... ત્વિ થવાથી હવાસ્તે થાય અને વિકલ્પપક્ષે (વ્ ન થાય ત્યારે) ડુ ગ્રાસ્તે ‘ચાસ્તિરો...’ (૧-૨-૩૬) થી અસન્ધિ થાય છે. વ્ અસત્ કરવાથી ૬ દ્વિત્વ થયો છે.
O
સૂત્ર
અર્થ : -
૪-૪–૪-પર્ણસ્થાનોડનુનાસિોડીવારે (૧-૨-૪૧)
અન્ત એટલે વિરામમાં વર્તતા એવા ૩૪ વર્ણ, રૂ વર્ણ અને ૩ વર્ણ નો અનુનાસિક વિકલ્પે થાય છે, પણ વેર્ દ્વિવચનમ્ (૧-૨૩૪) સૂત્રથી (૧-૨-૪૦) સૂત્ર સુધીમાં આવતાં ૪ વર્ણ, હૈં વર્ણ કે ૩ વર્ણનો અનુનાસિક થતો નથી. ’
સૂત્રનોસમાસ- શ્વ થ થ તેમાં સમાહારઃ- ગડ, ડિશ્વાસૌ વર્ણશ્વ તસ્ય (કર્મ.)
વિવેચન :- ‘‘વ્રુન્દાત્ પરઃ પ્રત્યેવમમિસવંધ્યતે' એ ન્યાયથી વર્ણ શબ્દ દરેકની સાથે જોડવાથી ૪ વર્ગ, હૈં વર્ણ અને ૩ વર્ણનું ગ્રહણ કર્યું છે. દાઃત સામ- સામ, અા-ચા,વધિ-વૃદ્ઘિ,કુમારી-વુમારી, માઁ-મથ, વğ-વધૂ (૧-૨-૩૪) થી (૧-૨-૪૦) સુધીના સૂત્રમાં આવેલા શબ્દોને આ સૂત્ર ન લાગે.દા.ત. ગબ્ની (૧-૨-૩૪) સમી (૧-૨-૩૫) વિષ્ણુ (૧-૨-૩૬) (૧-૨-૩૯) (૧-૨-૪૦) સૂત્ર સંબંધી છે.
