________________
સૂત્ર :
તicર્વે (૧-૧-૨૩) અર્થ :- શું = સાન્ત, તુ = તાજા, સાત અને તાના નામને મત અર્થવાળા
પ્રત્યયો પર છતાં પદ સંજ્ઞા ન થાય. વિવેચન :- મતુ અર્થવાળા પ્રત્યયો લગભગ વ્યંજનાદિ છે. તે પ્રત્યય લાગતાં
પૂર્વના નામને (૧-૧-૨૧) ઉપરના સૂત્રથી પદ સંજ્ઞાની પ્રાપ્તિ હતી. પરંતુ સુકારાન્ત અને તુકારાન્ત નામને પદ સંજ્ઞાનો નિષેધ આ સૂત્રથી કરવામાં આવ્યો છે. યશઃ સ્તિ યસ્ય સારુતિ સુ તપો માયા મેઘા (૭-૨-૪૭) થી વિદ્યશ{+ વિદ્ આ સૂત્રથી પદ સંજ્ઞાનો નિષેધ થવાથી સુનો રુ, રુનો ૩ અને ગો ન થવાથી યશસ્વી બન્યું
છે. એવી જ રીતે તકારાન્ત નામ તત્ સિ સ્પ્રિન્ તિ તસ્યાવસ્ય (૭-૨૧) મનુ તત્ + મ પદ સંજ્ઞાનો નિષેધ થવાથી ત:સ્નાતનો ઘુટતંતૃતીય (૨-૧-૭૬) થીર્ન થવાથી
તાંડવી પ્રયોગ થયો. સૂત્ર :
મોડી રો વિ (૧-૧-૨૪). અર્થ :- મg-તમ-૩કિર ને વત્ પ્રત્યય પર છતાં પદ સંજ્ઞા ન થાય. વિવેચનઃ નિષેધ હંમેશા પ્રાપ્તિ હોતે છતે થાય. તામસિ (૧-૧-૨૧)
સૂત્રથી વત્ પ્રત્યય વ્યંજનાદિ હોવાથી પ્રાપ્તિ હતી. તેનો અહીં નિષેધ કરવામાં આવ્યો છે. આ વત્ પ્રત્યય મતુ અર્થવાળો નથી (કારણકે મા અર્થમાં કોઈ વત્ પ્રત્યય નથી પરંતુ મા ના મ્ નો રૂ થાય છે.) અન્યથા ઉપરના (૧-૧-૨૩) થી નિષેધ થઈ જાત. પરંતુ ચારિવે (૭-૧-૫૨) થી 4 અર્થમાં થતાં વત્ પ્રત્યયનું ગ્રહણ છે. આ વત્ પ્રત્યય પર છતાં નામસિદ્ર, (૧-૧-૨૧) થી પદ સંજ્ઞાની પ્રાપ્તિ હતી.તેનો અહીં નિષેધ કર્યો છે. મનુરિવ, નમ ફુવ, કિરા રૂંવ તિ मनुस् + वत् , नभस् +वत्, अङ्गिरस् + वत् सखी स्यादेरिवे (૭-૧-૫૨) થી વત્ પ્રત્યય થયો... પદ સંજ્ઞા ન થવાથી નાખ્યત્વેસ્થા. (૨-૩-૧૫) થી સુ નો જૂ થતાં મનુષ્યત્વ થયું. નમસ્વત અને ફિરસ્વત થયું.
