________________
આ પ્રસંગ બન્યો ત્યારે તેમને ૮૧મું વર્ષ વહેતું હતું.
અને આ પ્રસંગો તો થોડાક નમૂનારૂપ ચમકારા જ સમજવા. આવા તપસંબંધી જ નહિ, અન્યાન્ય આરાધના સંબંધી દૃઢતાના પ્રસંગો બેસુમાર છે. એ બધા પ્રસંગોમાં તેમની સમતા, સહિષ્ણુતા અને સ્થિરતાનાં જ પાવનકારી દર્શન થાય છે. મજાની વાત તો એ છે કે આટઆટલી સાધના અને સ્થિરતા છતાં તે અંગેની કોઈ સભાનતા કે ‘પોતે કાંઈક કરી બતાવ્યું છે’ તેવા કોઈ ગુમાનનો અણસારો પણ તેમની વાતમાં કે વર્તનમાં કદી ન મળે. કોઈ વખાણ કરવા જાય કે સાહેબ ! આપે તો આમ કર્યું ! તો તેની વાત કોઈ ત્રાહિત માણસની જેમ સાંભળી અણસાંભળી કરી મૂકે અને પોતાના ચિત્ત પર કે કર્તવ્યો પર તેનો લેશ પણ ભાર ન આવવા દે.
તેઓની બીજી એક ખૂબી પણ અહીં જ નોંધવી ઉચિત લાગે છે. તેઓએ આટલા બધા ઉગ્ર તપ કર્યા, રોજના ૩૦-૩૫ કિલોમીટરના હિસાબે ૮૯ વર્ષની વય સુધી તો વિહાર કર્યા, છતાં જીવનમાં ક્યારેય કોઈનીય પાસે તેમણે માથું, કમર કે પગ દબાવ્યા નથી. ન માની શકાય તેવી શબ્દશઃ સાચી વાત છે આ કે ગમે તેવી સ્થિતિમાં પણ કોઈક તેમના પગને હાથ અડાડે, તે સાથે જ તેઓ તેનો હાથ ઉપાડીને દૂર ફંગોળી દેતા, કાં પોતાનો પગ વાળી લેતા, પણ કદી દબાવવા ન દેતા. શરીરની આટલી સરખીયે મમતા કે સા૨વા૨ તેમને પસંદ નહોતી, તે આ ઉપરથી સમજાય છે.
આટલી લંબાણ વાતનો સાર એટલો જ કે ‘તપ કરીએ સમતા રાખી ઘટમાં' એ ઉક્તિને તેઓએ એવી અદ્ભુત રીતે આચરી બતાવી હતી કે તેમનું એ આચરણ, આપણા જેવાં ઓછાં પાત્રો માટે જ્વલંત આદર્શ બની રહે તેમ છે.
*
(૧૯)
ચારિત્ર્ય ઘડત૨ : મુકામ પાંચમો
જૈન સાધુનો માર્ગ આત્મસાધનાનો માર્ગ છે. ચિત્તનું શુદ્ધીકરણ અને ઊર્ધીકરણ થાય તેવી પ્રક્રિયા તે સાધના. આ પ્રક્રિયા વ્યક્તિદીઠ, તેની ભૂમિકાને અનુરૂપ, નિરનિરાળી હોય છે. કોઈક જ્ઞાનસાધનાથી તરે, તો કોઈક ધ્યાનસાધના દ્વારા આગળ વધે. કોઈકને ક્રિયા (કર્મ) યોગ માફક આવે, તો કોઈકને સમતાયોગ અનુકૂળ પડી જાય. આ બધા યોગો વાસ્તવમાં ચિત્તશોધનની પ્રક્રિયા જ ગણાય.
મધ્યયુગમાં થયેલી વ્યાપક મથામણના ફળસ્વરૂપે સાધનાના આ માળખામાં એક નવું સાધન ઉમેરાયુંઃ ભક્તિયોગ. અન્ય યોગોની સરખામણીમાં ઘણા સરળ અને શીઘ્ર - ફળદાયી આ સાધને જોતજોતામાં જ બીજાં બધાં સાધનોને અતિક્રમી લીધાં, અને આ પંચમકાળમાં ‘ભક્તિ’
૫૫