________________
તથા વૈયાવચ્ચની સઘળીય જવાબદારી પણ, મોટા ભાઈથી છૂટા પડ્યા પછી ગજરાબહેનની જ હતી; એટલે તેમણે છગનભાઈએ કર્યું તેવું નહિ કર્યું હોય. છતાં ઉપરોક્ત નિયમોમાં મહદંશે તેઓ પણ જોડાયાં હતાં, અને બાર વ્રતો, ચોથું વ્રત, તેમજ ત્રણે ઉપધાન, વર્ષીતપ (એક), ૨૪ જિનનો તપ, વર્ધમાન તપની ઓળીઓ (૧૯૯૧માં પાયો નાખીને ૯૩ સુધીમાં ૧૧ ઓળી કર્યાની નોંધ છે), ચૌદશની આરાધના વગેરે બાબતો તેમણે પણ કરી હતી. અને તે વિકસાવવામાં છગનભાઇની ધીરજ અને સમજાવટપૂર્વકની અને છતાં જિદ કે બળજબરી વિનાની મહેનતે મહત્ત્વનો ભાગ ભજવ્યો હતો. આ જ કારણે, પોતે જે ન કરી શકે તે બધું જ છગનભાઇ કરતાં હોય તો, તેમાં તેમની પ્રેમભરી સહમતી જ નહી, પણ તેઓને જે પણ જાતની શુશ્રુષા તથા અનુકૂળતા જોઇએ તે તમામ સંભાળવાની ગજરાબહેને સતત કાળજી સેવી હતી.
મોટા ભાગે સ્ત્રી ધર્મ કે તપ કરવા જતાં પુરુષને, સ્વાસ્થ્યની કે કામકાજના બોજની કે તેવી કોઇ પણ બીક બતાવી, તેને તપ અને ધર્મમાં આગળ વધતો રોકવાની જ પેરવી કરતી હોય છે. ચૌદશ હોય અને પતિ કે પુત્ર જો આંબેલ-એકાસણું કરવાની વાત કરે, તો તેને માથું દુ:ખવાથી લઇને એવી એટલી બધી વાતોની બીક અથવા પ્રલોભન તેની પત્ની કે માતા આપશે, કે પેલાનુ મન ત્યાં ને ત્યાં જ પડી જાય. મોહની આ જ રમત છે.
આની સામે ગજરાબહેનને યાદ કરીએ, તો ખ્યાલ આવે કે આદર્શ ધર્મપત્ની કેવી હોય ! પતિ ધર્મ વધુ કરે, તો તેને રોકવાને બદલે ઉત્તેજન આપે અને શક્ય હોય ત્યારે સાથે પણ ચાલે, એનું નામ ધર્મપત્ની. ગજરાબહેનનો એવો સાથ ન હોત તો છગનભાઇ આટલી બધી આરાધના કરી શક્યા હોત કે કેમ, તે પ્રશ્ન થાત.
આવુ દાંપત્ય પણ આ કાળમાં તો વિરલ છે.
*
(૯)
તીર્થયાત્રા-૧
ભારતીય સંસ્કાર પ્રમાણે ભવસાગર હેય છે, મોક્ષ ઉપાદેય.
ભવસાગર તરવાની અદમ્ય ઝંખના એ આર્યત્વનું પ્રમુખ લક્ષણ છે.
ભવસાગર તરવા માટે આર્ય પુરુષોએ વિવિધ ઉપાયો-આલંબનો દર્શાવ્યા છે. એમાનું એક શ્રેષ્ઠ આલંબન તે તીર્થયાત્રા.
અફાટ સંસાર-સાગરના બે કિનારાઃ એક તરફ તીર્થ અને બીજી તરફ મુક્તિ. તારે, સામે કિનારે યાત્રિકને પહોંચાડી આપે, તેનું નામ તીર્થ. આપણી આ સૃષ્ટિ પર આવાં કેટલાંક તીર્થો
૧૭