________________
(૫) ઇન્દ્રિયોને વિષયોમાં ન પ્રવર્તાવવી તે પ્રત્યાહાર. (૬) શુદ્ધ વસ્તુનો યથાર્થ નિર્ધાર તે ધારણા. (૭) ધ્યેયનું ચિંતન તે ધ્યાન. (૮) ધ્યેયનો તન્મયપણે અનુભવ તે સમાધિ.
તાત્પર્ય કે યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ એ યોગનાં આઠ મુખ્ય અંગ છે.
બીજી રીતે, (૧) અદ્વેષ, (૨) જિજ્ઞાસા, (૩) શુશ્રષા, (૪) શ્રવણ, (૫) બોધ, (૬) મીમાંસા, (૭) પરિશુદ્ધિ અને (૮) અપ્રતિપાતી એ અષ્ટાંગ યોગ-લક્ષણ છે.
યોગનાં આ અંગોનાં બીજ, મિત્રાદષ્ટિવાળો જીવ ગ્રહણ કરે છે. તે પણ તે દૃષ્ટિનો અસાધારણ ઉપકાર છે.
યમ નિયમ વગરના પશુવતું જીવનમાં આ બીજ જબ્બર ખળભળાટ પેદા કરીને જીવને નાના-મોટા વ્રત-નિયમોની ચાનક લગાડે છે.
ખાવું-પીવું, રખડવું અને સૂઈ જવું એને જ જો જીવન - આદર્શ જીવન કહેવાતું હોય તો એવું જીવન જીવતા પશુપંખીઓના ભાવ કરતાં – માનવ ભવ શ્રેષ્ઠ ન ગણાયો હોય.
માનવભવનું શ્રેષ્ઠત્વ અષ્ટાંગ યોગ પ્રવૃત્તિ દ્વારા પાંગરે છે.
એટલે એવા જીવને યોગીને પણ આરાધ્ય એવા શ્રી જિનેશ્વરદેવ ગમે છે. આકર્ષક લાગે છે, પૂજ્ય લાગે છે. તેમના નામ, પ્રતિમા વગેરે ચારે નિક્ષેપાને તે ભાવપૂર્વક પ્રણામ કરતો થાય છે.
૧૬
..
~ આઠ દૃષ્ટિની સક્ઝાય,
