Page Text
________________
૨૪]
શ્રી આનંદઘન-ચાવીશી પૂજાનું ખરું ફળ બેસશે. બાકી, તમે બાહ્ય-દ્રવ્ય પૂજન કરશે તે તેમાં વાંધો નથી, પણ આનંદઘનપદની રેખા જેવી હોય તે ચિત્તપ્રસન્નતાને માર્ગે લાગી જાઓ. વિચારસ્પષ્ટતાને અંગે, તેટલા માટે, અનુષ્ઠાનના પ્રકારની વિચારણા કરવી પ્રસ્તુત છે. ધર્મની ક્રિયાને હાર્દમાં ઊતરતાં તેમાં કેટલે ફેર હોય છે તે જાણવામાં આવતાં “ચિત્ત પ્રસન્ન રે પૂજનફળ કહ્યું રે” એને અંતર આશય સ્પષ્ટ થશે. આ ક્રિયા-અનુષ્ઠાનને આખો વિષય ખુબ વિચારવા ગ્ય છે, અને તે બરાબર ખ્યાલમાં આવશે ત્યારે આપણે વિકાસમાર્ગમાં કઈ ભૂમિકા પર છીએ તેને ખ્યાલ આવશે.
અનુષ્ઠાનના ચાર પ્રકાર બતાવવામાં આવ્યા છે. પ્રીતિ, ભકિત, વચન અને અસંગ.
“પ્રીતિ અનુષ્ઠાન માં અનુષ્ઠાન કરતી વખતે મનમાં તે તરફ રાગ થાય. દાખલા તરીકે છ આવશ્યક પૈકી પ્રતિક્રમણ (શ્રાવક માટે વંદિતાસૂત્ર, સાધુ માટે યતિપગામસઝાય), કાઉસગ અને પચ્ચખાણ અનુષ્ઠાનેમાં પ્રીતિ-અનુષ્ઠાનને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે.
“ભક્તિ-અનુષ્ઠાન માં પ્રથમનાં ત્રણ આવશ્યકમાં ભક્તિને પ્રાગભાર જાગ્રત થાય છે. સામાયકરૂપ ચારિત્ર, વીશ તીર્થકરના નામરૂપ લેગસ્સ અને વાંદણામાં નમસ્કાર એટલે સામાયકમાં ચારિત્ર, લેગમાં દેવવંદન અને વાંદણામાં ગુરુવંદન–આ ત્રણેમાં ભક્તિપૂર્ણ ક્રિયા છે.
પૂર્ણ પુરુષોનાં વચન અનુસાર અનુષ્ઠાનમાં પ્રવૃત્તિ કરવામાં આવે તે વચન-અનુષ્ઠાન અને પોતાની ટેવ પડી જતાં કેઈન આધાર વગર સ્વયં અનુષ્ઠાન થાય તે “ અસંગ-અનુષ્ઠાન.”
આ ચાર પ્રકારનાં અનુષ્ઠાનમાં પ્રીતિ અને ભક્તિ-અનુષ્ઠાનમાં આ લેકને આશય અને પરલેકમાં સુખપ્રાપ્તિની કલ્પના હોવાને સંભવ રહે. વચન-અનુષ્ઠાન કરતાં કરતાં આગળ ઉપર અસંગ-અનુષ્ઠાન કરવાના પ્રસંગે પ્રાણુ સહેજે પ્રાપ્ત કરી શકે. અસંગ-અનુષ્ઠાન ઉત્તમત્તમની કેટિમાં આવે. પ્રીતિ-અનુષ્ઠાન કે ભક્તિ-અનુષ્ઠાન કાઢી નાખવા જેવાં નથી. પ્રાથમિક દશામાં એ બન્ને પ્રકારનાં અનુષ્ઠાને પણ ઉપગ છે અને તેની ઉપયોગિતા એ દષ્ટિએ સ્વીકારવામાં આવી છે. - અનુષ્ઠાનના આ ચાર પ્રકાર જાણ્યા પછી તેને અંગે થતી ક્રિયાના પાંચ પ્રકાર બતાવવામાં આવ્યા છે, તે પણ જાણી લેવા યોગ્ય છે. એક રીતે એ અનુષ્ઠાનના જ પ્રકારે છે, કારણ કે અનુષ્ઠાન અને ક્રિયા પર્યાયવાચી શબ્દો છે. પાંચ પ્રકારની ક્રિયાનાં નામે અનુક્રમે આ પ્રમાણે છે :
૧, વિષ, ર, ગરલ, ૩. અનુષ્ઠાન, ૪. તકેતુ, ૫. અમૃત. - આ પાંચ પ્રકારની ક્રિયાને સમજતાં વિચારસ્પષ્ટતા જરૂર થઈ જશે. એમાં ત્રીજી અનુષ્ઠાનકિયા આવે છે, તે કિયાના એક પ્રકારનું પારિભાષિક નામ છે, જે એની વ્યાખ્યા કરતાં વિચારપથમાં આવી જશે.
ક્રિયાઓ પૈકી પ્રથમની ત્રણ કિયા ધર્મક્રિયા હોવાને કારણે ઠીક છે, પણ એ ચારિત્રવતનું ચારિત્ર દગ્ધ કરનાર હોવાથી, સંસાર-પરિભ્રમણ વધારનાર હોવાથી અને પરિણામે દુઃખ આપનાર
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |