Page Text
________________
૪: શ્રી અભિન’દ્રુન જિન સ્તવન
[ ૧૨૯
અશ આવ્યા હતા. જે અંશ જેના હાથમાં આવ્યા તે અંશમાં એને પરિપૂર્ણ જ્ઞાન લાગ્યું. આ દરેક ધ પોતાના મુદ્દામાં અશભાવે સત્યનો સ્વીકાર કરનાર છે, પણ મર્યાદિત દૃષ્ટિવાળા છે. સાતમા જોનાર દેખતા હતે. એ છયે અંધની મર્યાદા સમજતા હતા, છતાં છયે અધા પોતપેાતાના દૃષ્ટિબિન્દુથી અંશસત્ય સ્વીકારનારા હતા તે પણ એ જોઈ શકતા હતા. આવી રીતે શસત્ય અને મર્યાદાસત્ય કે અપેક્ષાસત્યને સમજવું.
અપેક્ષાવાદ એટલે દૃષ્ટિબિન્દુના જ્ઞાનના અભ્યાસ. જે પ્રાણી પેાતાની વાત જ સાચી માને, અને પોતાને જ સત્ય જ્ઞાન સાંપડયું છે એમ માની લે તે નયાભાસી છે, કદાગ્રહી છે, એકાંતિક છે.
વસ્તુની વિચારણા કરવામાં અપેક્ષાઓના બે વિભાગ પડી શકે છે : દ્રવ્ય (substance ) અને પર્યાય (changes or modifications )–પદા અને પદામાં ફેરફારો. દાખલા તરીકે આત્મા કે જીવ એ પેાતે દ્રવ્ય છે; પછી તે કોઈવાર દેવતા થાય, કોઈવાર માણસ થાય અને કોઇવાર પશુપ ́ખી થાય એ એના પર્યાય છે. પદાર્થ સંબધી વિચારણા ઉત્પન્ન કરે તે દ્રવ્યાથિંક નય ? કહેવાય અને પદાર્થમાં થતાં ફેરફારો સંબંધી વિચારણા ઉત્પન્ન કરે તે પર્યાયાર્થિક નય' કહેવાય. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ થતી વસ્તુ વિચારણાના ચાર વિભાગ પાડવામાં આવ્યા છે, અને ફેરફારો (પર્યાય)ની અપેક્ષાએ થતી વસ્તુ-વિચારણાના ત્રણ વિભાગ પાડવામાં આવ્યા છે. આ સાત વિચારણાના પ્રકારોને સાત નય કહેવામાં આવે છે. એમાં વસ્તુને અંગે ઉત્તરોત્તર વધારે વધારે સૂક્ષ્મ વિચારણા થતી જાય છે અને અપેક્ષાને લક્ષ્યમાં રાખી વસ્તુ-વિચારણા કરવામાં આવે કે તેના અંશને વિચારી, તે જ વખત બીજા અંશેાની હયાતી હોય છે તે વાત સમજી અપેક્ષા પર વિચારણા કરવામાં આવે તે નયજ્ઞાન થાય છે. એ અશસત્ય હોવા છતાં ઉપયેગી જ્ઞાન છે. એને જો પરિપૂર્ણ જ્ઞાન માની તેને આગ્રહુ ધરવામાં આવે તે તે નયાભાસ કહેવાય છે.
નયંવાદ પર પુસ્તક મેજૂદ છે, દ્વાદશારનયચક્ર છપાય છે.૧ હરિભદ્રસૂરિ વગેરેએ એના પર પુષ્કળ લખાણા કર્યા છે. અને આ નવા યુગમાં નયવાદ સમજાવનાર જ જનતા પાસે આ દર્શીનનો સ્વીકાર કરાવી શકશે. હાલ તેના પ્રયત્નો થઇ રહ્યા છે. આ વિવેચન લખનારે પણ અન્યત્ર નયવાદ પર ઉલ્લેખ કર્યાં છે. અહી તે એ વિષયનો મહિમા બતાવી વક્તવ્ય એ પ્રામ થયું છે કે સાત વિભાગમાં વહેંચાયેલા નયવાદ એ જૈન દર્શનની ચાવી છે. અતિ મહુત્ત્વને ઉપયોગી વિષય હોવા છતાં આકરો વિષય છે. એકત્રીશમા નમિનાથના સ્તવનમાં આ નયવાદને લક્ષ્યમાં રાખી યે દશનોને જૈન દનનાં અંગે બતાવવામાં આવ્યાં છે અને લેાકાયતિકને પણ એમાં જે સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે તે જ્યારે વિચારવામાં આવશે ત્યારે નયવાદને આખા
૧. પૂજ્ય વિદ્રય* મુનિરાજ શ્રી જમૂવિજ્યજી દ્વારા સપાદિત થઈને આ ગ્રંથ હવે છપાઈ ગયા છે; અને એનું પ્રકાશન ભાવનગરની શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી થયું છે. —સ‘પાદક
१७
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |