Page Text
________________
૩ : શ્રી સ’ભવનાથ સ્તવન
[૮૯
થાય છે. અને ચૈત 'ના અર્થ કોશકાર ચિત્તની વૃત્તિ કે ચેતના કરે છે. એ નામ પણ છે અને વિશેષણ તરીકે પણ વપરાય છે. તથા અકુશળ એટલે અકલ્યાણકારી. મતલબ કે અકલ્યાણકારી ચિત્તવૃત્તિના તે વખતે નાશ થાય છે: આવેા ભાવ થાય છે. આ અકુશળ ચેત-ચિત્તવૃત્તિ કેવા પ્રકારની હોય છે, તે જાણી લેવા જેવું છે. એના સ્વરૂપ સંબંધમાં શ્રી ઉપમિતિભવપ્રપ’ચા કથામાં શ્રી સિદ્ધર્ષિં મહારાજે ત્રીજા પ્રસ્તાવમાં વિસ્તૃત ઉલ્લેખ કર્યો છે. ત્યાં પ્રસંગ સ્પર્શન-ઇંદ્રિયને પ્રભાવ બતાવવાના છે. એને અંગે માળ, મધ્યબુદ્ધિ અને મનીષીના સંબંધમાં સ્પર્શીન કેવી રીતે કામ લે છે તે બતાવતાં બાળની માતાને અકુશળમાળાનું સુયેાગ્ય નામધેય આપવામાં આવ્યું છે. એ અકુશળમાળાની સલાહથી ખાળ કેવી ભૂલા કરે છે અને ઇંદ્રિયાના વિકારને અંગે સ્પર્શન-ઇંદ્રિયના ભાગેા ભાગવવા જતાં કેવા હેરાન થાય છે અને કર્મી વિલાસ મહારાજાના આ અકુશળમાળા સાથે કેવા સબધ હોય છે, તે વિચારતાં અકુશળ માનસનાં ભયંકર પરિણામે ખ્યાલમાં આવે છે. મતલબ એ છે કે જ્યાં સુધી ચિત્તમાં સ્થિરતા ન આવે, જ્યાં સુધી એને પૌદ્ગલિક ખાખતા, ભાગવિલાસ કે ઉપભાગમાં આનંદ આવે. અને જ્યાં સુધી એના પર રાગકેસરીનો દોર ચાલ્યા કરે, ત્યાં સુધી એનું ચેતસ્ અકુશળ છે. એને વસ્તુસ્વરૂપની ઓળખાણુ થઈ નથી, એની સંસારની વાસના ઓછી થઈનથી અને એણે વસ્તુનાં મૂલ્યાંકના બરાબર કર્યા નથી એમ સમજવું. યાગમાગે ચઢવા પહેલાં યાગના રસ્તા સાંપડવા જોઇએ અને એના રસ્તો મેળવવા માટે મનમાં એને વસ્તુની કિંમત થવી જોઇએ. જ્યાં સુધી એ મનમાં સાચાં મૂલ્યા ન સમજે ત્યાં સુધી એને સાચા રાહુ પર આવવાની તક પણ મળતી નથી. અને અકુશળમાનસવાળે ભવાભિનંદી પ્રાણી તે વસ્તુઓને, વસ્તુ અને ચેતનના અને બન્નેના પરસ્પર સંબંધ કેવે, કેટલેા અને કેટલા વખત સુધીના છે, એ જાણતો ન હેાવાથી એના ઉપરચોટિયા ખ્યાલમાં તન્મય થઈ જાય છે અને સ'સારને ચાહવા જતાં તેમાં ડૂબી જાય છે. આવા પ્રકારનું અકુશળ માનસ હાય ત્યાં સુધી પ્રાણીના નિસ્તાર થતા નથી. એનું અજ્ઞાન અને એના અત્રેય એને સંસારસન્મુખ રાખે છે. એને વ્યવહારમાં રાચવામાં મજા આવે છે. એને ઇંદ્રિયના ભાગોમાં જીવનનું સા`કય લાગે છે અને એ પાતાના પારિણામિક લાભ કયાં છે તે સમજી શકતા નથી, અને ઉપર ઉપરના ખ્યાલમાં લેવાઈ જાય છે. અકુશળપણું હોય ત્યાં સુધી પ્રાણી ક્રોધ-માન-માયા-લેાભ જેવા માનસિક વિકારોને એળખી શકે નહિ, એ રાગ-દ્વેષને યથાસ્વરૂપે જાણી શકે નહુિ અને પછી તેા ભય, શાક, રતિ, અતિ કે કામક્રીડામાં લેવાઈ જાય, મેાહના ચકરાવામાં પડી જાય અને અતત્ત્વાભિનિવેશના ભોગ બની અનાદિ સ'સારમાં ગમે ત્યાં તણાઈ જાય છે અને પરિણામે જરા ઊંચા આવ્યા હોય, જરા રસ્તાસર સ્થિતિમાં આવતે થયા હોય તે પણ ગુમાવી બેસે છે અને સ`સારના રાગ-દ્વેષની તાણાતાણુમાં ભયંકર વાયરે ચઢી જાય છે. આવા પ્રકારના માનસને અકુશળ માનસ કહેવામાં આવે છે. એમાં પરિણામદર્શિતા ન હોય. એમાં સદસદ્વિવેક ન હાય, એમાં સ્વપરના ભેદ ન હોય, એમાં લાંબા ગાળાની ી નજર ન હેાય અને એમાં વસ્તુ
૧૨
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |