________________
એંધાણો પણ મૂકવામાં આવ્યા છે. વળી આ મોક્ષમાર્ગની લાક્ષણિકતા એ છે કે તીર્થકરોએ જાતે સૌથી આગળ ચાલીને મોક્ષમાર્ગ ચાતરી બતાવ્યો છે. તીર્થકરો પણ એક વખત આપણા જેવા જ કર્મથી લેપાયેલા જીવો હતા પણ અહિંસા, સંયમ અને તપનું પાલન કરતાં સકલ કર્મનો ક્ષય કરીને તેઓ મોક્ષ ઉપર પહોંચી ગયા કે તેમનો મોક્ષ થઈ ગયો. આપણો પણ મોક્ષ થઈ શકે છે, આપણે પણ સિદ્ધ પરમાત્માઓની સાથે જ સ્થાન લઈ શકીએ છીએ. આપણા સૌની તે સંભાવના છે જે આપણે સિદ્ધ કરીએ.
જૈન ધર્મના આ મહત્ત્વના છ મુદ્દાઓને સમ્યક દર્શનનાં છ સ્થાનકો કહે છે. તેમાં આત્મા છે, આત્મા નિત્ય છે - એમાં તો આપણે કંઈ કરવાનું નથી. તે તો સમજવાની વાત છે. મોક્ષ છે અને મોક્ષનો માર્ગ છે એ બે સ્થાનો આપણા લક્ષ્ય સમાં છે. બાકી જે બે સ્થાનોની વાત આવી તે આત્મા અને કર્મની. એક છે ચૈતન્ય સત્તા અને બીજી છે કર્મસત્તા. કર્મસત્તા બલિષ્ઠ છે પણ આત્મસત્તા તેનાથી બળવત્તર છે. આત્મસત્તા અને કર્મસત્તાનો સંઘર્ષ તે મોક્ષમાર્ગ અને કર્મસત્તાનો સદંતર પરાજય તે મોક્ષ.
આમ તો સંસારમાં પાંચ મહાસત્તાઓનું સામ્રાજ્ય પ્રવર્તે છે. કાળ એ પ્રબળ સત્તા છે, સ્વભાવ એ પણ એક સત્તા છે જેમાં આપણે કંઈ હસ્તક્ષેપ કરી શકતા નથી. ભવિતવ્યતા એટલે કે અસ્તિત્વ અથવા જગત્ સ્વભાવ એની સામે પણ આપણું કંઈ ચાલે નહીં. આપણે અહીં કેવળ આત્મસત્તા અને કર્મસત્તાની વાત વિસ્તારથી કરી છે કારણ કે બીજી ત્રણ મહાસત્તાઓ સામે આપણે કંઈ કરવાનું નથી, કરી શકીએ તેમ નથી. પણ
જ્યાં જે થઈ શકે તેમ છે તેની અહીં વાત કરી છે – આત્મા અને કર્મના સંઘર્ષની. બીજી ત્રણ સત્તાઓનું અસ્તિત્વ આત્મા જ કર્મનો પરાભવ કરે તો તેને માટે સહાયક બની રહે તેવું છે તેથી તેની કંઈ ચિંતા કરવાની નથી. આ છે જૈન ધર્મની આધારશિલા.
જૈન ધર્મનું હાર્દ
