________________
નથી. બસ, તેમ બની ગયું, અકારણ આમ બની ગયું તેનાથી વિશેષ કોઈ કંઈ કહી શકે નહીં. તેને ભવિતવ્યતા કહેવામાં આવે છે. આમ આકસ્મિક . રીતે, નદી-પાષાણ ન્યાય એટલે કે નદીમાં તણાતો પથ્થર, અથડાતોકુટાતો ગોળ થઈ જાય અને કિનારા ઉપર કયાંક ફેંકાઈ જાય તેમ આપણે ભવચક્રમાંથી ઘૂમતાં ઘૂમતાં મનુષ્યભવમાં આવી ગયા છીએ. આ ભવભ્રમણમાંથી બહાર નીકળી જવું હોય તો તેની તક અહીં મળી છે તે ઝડપી લેવી કે વેડફી દેવી તે તમારા હાથમાં છે.
બસ, હવે અહીંથી ધર્મની શરૂઆત થઈ શકે છે. સંસાર અનાદિ છે. તેને કોઈએ બનાવ્યો નથી. સંસાર અનંતા જીવોથી ખીચોખીચ ભરેલો છે અને તે બધા જીવો, જેમ સુવર્ણ સાથે ખાણમાં માટી ઓતપ્રોત થયેલી હોય છે તેમ કર્મથી લેપાયેલા-ખરડાયેલા હોય છે. આ વિષમ પરિસ્થિતિમાંથી અનાયાસે ઊગરી જઈને આપણે આટલે સુધી, મનુષ્યભવ સુધી આવી પહોંચ્યા છીએ. વળી યોગાનુયોગ ધર્મનું વાતાવરણ કે ધર્મ પ્રત્યેની રુચિ મળી છે. પરાધીન અવસ્થામાંથી સંપૂર્ણતયા સ્વાધીન થઈ જવાની તક અહીં મળી ગઈ છે. જીવ જો કર્મના કચરાથી મુકત થઈ જાય, પોતાને કર્મથી અલગ કરી દઈને કર્મથી રહિત થઈ જાય તો તે ભવચક્રમાંથી બહાર નીકળી જઈ શકે છે. કર્મને પોતાનાથી અલગ કરી દઈ, પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં આવી જવું તે ધર્મ છે. સમસ્ત જૈન ધર્મ આ ધારણા ઉપર ઊભો છે. તમે જન્મજાત જૈન હશો તો તમે વિતા આનાકાનીએ આ ધારણા કદાચ સ્વીકારી લીધી હશે. પણ આ એક ધારણા છે એ વાત ન ભૂલશો, કારણ કે જે લોકો સ્પષ્ટ થયા વિના દોડે છે – દોડતા રહે છે તે વચ્ચે કયાંક ખોટકાઈ જાય છે.
પણ ધારણા એ ધારણા છે. સૌને પોતપોતાની ધારણા હોય છે. જે ધર્મમાં કે સંપ્રદાયમાં માણસ જન્મે તેની ધારણા તેને વહાલી લાગે અને તે જ સ્વીકાર્ય લાગે તે સ્વાભાવિક છે. જો બધા ધર્મોની એક જ ધારણા હોત તો ધર્મના આટલા ફાંટાઓ જ ન પડ્યા હોત. એક વાત નિશ્ચિત છે કે જેણે જીવના સુખનો વિચાર કર્યો તેણે સંસારનો કે સૃષ્ટિનો વિચાર કરવો જ પડ્યો. સંસારનો આ કોયડો ગજબનો છે જેને કોઈ બુદ્ધિને સર્વથા ગમ્ય રહે તે રીતે ઉકેલી શકયું નથી. સૌ ધર્મોને સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ,
જૈન ધર્મનું હાર્દ
૧૮