________________
૧૪. આત્માનું ઊર્ધ્વરોહણ
(ગુણસ્થાનકો)
આત્માથી પરમાત્મા સુધીનો માર્ગ ઘણો લાંબો અને વિકટ હોય છે. ઘણીવાર સાધક મૂંઝાઈ જાય છે કે પોતે ક્યાં ઊભો છે અને મંજિલ કેટલે દૂર છે. જેમ સાગરખેડુઓ પોતે સાગરમાં કયા અક્ષાંશ અને રેખાંશ ઉપર છે તેનું સતત ધ્યાન રાખતા હોય છે તેમ સાધકે પોતે સાધનાપથ ઉપરના પોતાના સ્થાનથી સતત માહિતગાર રહેવું જોઈએ. પોતે ક્યાં ઊભેલો છે તે જાણીને આગળની યાત્રાની તૈયારી કરવી જોઈએ. આ યાત્રામાં ઘણીવાર યાત્રિકો વચ્ચેથી ગબડી પડે છે અને છેક નીચે પણ ફેંકાઈ જાય છે. ભગવાન મહાવીર કુશળ સાર્થવાહક છે. તેમણે પોતે તો સાધનાપથ ચાતરી લીધો પણ પાછળ આવનારાઓ માટે સીમાના પથ્થરો - માઈલ સ્ટોન્સ મૂક્યા છે. તેના ઉપર આગળનું અંતર બતાવતાં નિશાન મૂક્યાં છે. સાધનાપથનું આટલું સચોટ અને સૂક્ષ્મ વર્ણન જગતમાં અન્ય કયાંય જોવા મળતું નથી.
જૈન ધર્મમાં પરમાત્માને શરણે જવાની વાત નથી કે તેનામાં ભળી જવાની વાત નથી. તેમાં પોતે જ પરમાત્મા બનવાનું છે. પરમ ઐશ્વર્યના પદ ઉપર પહોંચી શકાય તેવી કોરી વાતો કરીને તીર્થંકરો વીરમ્યા નથી. તેમણે માર્ગ ચાતરી બતાવ્યો છે. તેમાં આવતાં ભયસ્થાનોનું નિર્દેશન કર્યું છે અને કયાં કેવા પડાવો આવે છે તેનું સવિસ્તર વર્ણન કર્યું છે. પણ હા, જૈન ધર્મમાં ભગવાન કૃપા કરીને તમને ઊંચકીને સીધા જ ઉપર ન મૂકી દે. ચાલવું તો તમારે જ પડે. પરમાત્મા કોઈ બનાવે નહીં પણ પરમાત્મા તો સાધકે સાધના કરી જાતે જ બનવું પડે. મોક્ષનો માર્ગ એ પરમ પુરુષાર્થનો માર્ગ છે. આ માર્ગ ઉપર ચૌદ પડાવો આવે છે જેને ગુણસ્થાનકો કહેવામાં આવે છે. સાધકમાં આત્માના ગુણોની ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ થતી જાય તેમ તેમ તે આગળ વધી શકે છે તે વાતનું સૂચન ‘ગુણસ્થાનકો’ કે ‘ગુણઠાણાં' શબ્દથી જ થઈ જાય છે. આ શબ્દોથી ૧૦૦
જૈન ધર્મનું હાર્દ