________________
મૃગાવતી [૧૨૩ ! લેકહિતની અમૃતધારા અવિચ્છિન્ન વહે છે. પણ જે ઘડીએ કવિ કે કળાકારના સ્વછંદ, વેર કે બીજી કઈ મલિનવૃત્તિને મેલ ભળે છે તે ઘડીએ રોગના જંતુથી ભરેલા વાયુની જેમ વિઘાતક અને ભયંકર બની જાય છે.
કૌશાંબીને યુવાન ચિત્રકાર, સાકેતપુરમાં જઈને ચિત્રકળાની ઉપાસના કરવા રહ્યો ત્યારે કેટલે ઉદાર, વિનયી અને ભાવનાશાળી હતા? જે વૃદ્ધ ડેશીમાને ત્યાં એ ઊતર્યો હતો તે ડોશીમાને પુત્ર પણ રેખા ને રંગને ઉપાસક હતા. એક દિવસે સુરપ્રિય નામના યક્ષના દેવાલયમાં જઈને યક્ષનું ચિત્ર આંકવાને એને વારે આવ્યો. વારાની ના પાડી શકાય એમ નહતુ. ગામના લેકએ પિતે જ, રાજાને વચ્ચે રાખીને આ નિયમ બાંધ્યા હતા. અને ડોશીમાને વહાલી-ખોટને દીકરે જે યક્ષના મંદિરમાં જાય રૂઢિ પ્રમાણે ત્યાં જઈને ચિત્ર આંકવા બેસે તે એને ભાગ લેવાય એ નિશ્ચિત વાત હતી. યક્ષના મંદિરમાં, યક્ષનું ચિત્ર આંકવા જવું એ યમના મુખમાં પ્રવેશ કરવા જેવું હતું. વૃદ્ધ મા પિતાના પુત્રને યક્ષ ભોગ લેશે એમ જાણુને કરુણ આક્રંદ કરવા લાગી. એ જ ઘડીએ પેલા કૌશાંબીના યુવાન ચિત્રકારે આવીને વૃદ્ધ માજીને હિમ્મતપૂર્વક કહ્યું “મા! ચિંતા ન કરે. યક્ષના મંદિરમાં તમારા પુત્રને બદલે હું જઈશ !”
માતાને જરા ટાઢક તે વળી પણ કૌશાંબીને આ યુવાન એને પુત્ર જેટલે જ વહાલ હતા. આવા