Page Text
________________
• अव्यक्तसमाधिस्थलीफलविचारः •
२०३ अव्यक्तसमाधिफलविशेषे तु विषयविशेषोऽपि निवेश्यः । एतावता यदि चात्र भावसाधुलक्षणव्यक्तिविशेषविषयकत्वेनैवाऽऽलयविहारादिमत्त्वं महत्त्वबुद्धिप्रयोजकं स्यात् तदाऽसाधुवृत्तित्वविशिष्टाऽऽलयविहारादिमत्त्वेऽभिमतव्यक्तिविशेषविषयकत्वविरहादेव फलोपधायकमहत्त्वबुद्धेरभावादेव फलाऽनुदयोपपत्तौ ‘विशेषाऽदर्शनदशायां न फलाभाव' इति व्युत्पादितमसङ्गतं स्याद् इत्यपि द्योतितम् । अतो धर्मजननबुद्धौ व्यक्तिविशेषविषयकत्वनिवेशस्याऽनावश्यकत्वमेवेति सिद्धम् । न चैवं द्रव्यलिङ्गिनि स्त्रीसम्भोगादिविशेषदर्शनदशायामपि सदालयविहारादिलिङ्गेन साधुत्वबुद्ध्या तत्फलापत्तिः शङ्कनीया, तादृशविशेषदर्शनाऽवसरे लिङ्गसहस्रेणाऽपि तत्र साधुत्वाऽनुमित्ययोगात् । न हि बाधकालेऽनुमित्युदयः कस्यचिदभिमतः । न च तथाप्याहार्यानुमितेः फलापत्तिरिति शङ्कनीयम्, अनाहार्यतादृग्बुद्ध्यैव फलाभ्युपगमात् । एतेन बाह्यसम्पदाऽनाहार्यमहत्त्वप्रकारकाऽनुमितेः व्यक्तिविशेषविषयकत्वेन धर्मजनकत्वोक्तिरपि निरस्ता, व्यभिचारस्योक्तत्वात् ।
नन्वेवं व्यक्तिविशेषविषयकत्वाऽनिवेशे चिलातीपुत्रादीनां विशेषरूपेण तादृग्ज्ञानशून्यानां कथं फललाभ इति चेत् ? अत्रोच्यते, तेषामव्यक्तसमाधेरेव तत्फलोदयात्, अव्यक्तसमाधिफलविशेषे = अव्यक्तसमाधिजन्यफलविशेष प्रति तादृशबुद्धौ विषयविशेषोऽपि निवेश्यः = व्यक्तिविशेषविषयकत्वनिवेशोऽपि आवश्यक इत्यभ्युपगमात् । एतेन भुजङ्गमजीवधरणेन्द्र-भिक्षुकजीवसम्प्रतिनृप-शकुनिकाजीवनृपकन्या-देवपालदृढप्रहार्यर्जुनमालीलापुत्रादीनां फललाभोऽपि व्याख्यातः, कदाग्रहविमुक्तानां तेषां सर्वेषां विषयविशेषगोचराऽव्यक्तसमाधिजन्यफलभाजनत्वात् । अत एव भूपतिसम्प्रतिजीवदीक्षाधिकारे उपदेशपदवृत्तौ मुनिचन्द्रसूरिभिः → एसो किं आराहणमुवलहिहिज्जा गुरू निख्वेइ । ता निच्छियं पहाणो पवयणपुरिसो होही ।। (उप.प.गा.२११ वृ.२५, पृ.१५७) तत्तोऽव्वत्तगसामइयदिक्खामारोविऊण पज्जत्तं । भुंजाविओ स भत्तं तं चिय जाओ समाहिपरो ।। 6 (उप.प.गा.२११ वृ.२६, पृ.१५७) इत्यादिकमुक्तम् ।
अव्यक्त. । अथवा म ५९ 58. 3 सव्यतिसमाधिना विशेष ३५ प्रत्ये तो योस વ્યક્તિરૂપ વિશેષ્યનો પણ કારણભૂત બુદ્ધિમાં પ્રવેશ કરવો જરૂરી છે. (આશય એ છે કે મરણ સમયે નવકાર સાંભળવાથી સાપ ધરણેન્દ્ર બન્યો, સમડી અંત સમયે નવકારને સાંભળી રાજકુમારી બની. એ બધાને કાંઈ અરિહંતનું વિશેષ પ્રકારનું સ્વરૂપ ખ્યાલમાં હતું નહિ. સાધુનું વિશેષ સ્વરૂપ ખ્યાલમાં ન હોવા છતાં ચારિત્ર પ્રત્યેના બહુમાનથી તે ભિખારી સમ્રાટ સંપ્રતિ બન્યો. અને ચિલાતિપુત્ર સાધુનું ખરું સ્વરૂપ શાસ્ત્રાનુસારે ન સમજવા છતાં દેવલોકમાં ગયા. માપતુષ મુનિ વગેરે મુગ્ધ જીવોને દેવ-ગુરુના વિશિષ્ટ ગુણો, સૂક્ષ્મબુદ્ધિગમ્ય વિશેષ ગુણોનું જ્ઞાન ન હોવા છતાં “આ મહાન છે' એવી તથાવિધ બુદ્ધિ વિના પણ ફળવિશેષની પ્રાપ્તિ થઈ છે. આ ઉદાહરણોમાં મહત્ત્વબુદ્ધિનો વિશેષ્યાત્મક વિષય વિશિષ્ટ = ચોક્કસ = અમુક નિયત જ હોવાના લીધે તેવી બુદ્ધિથી વિશેષ ફળ મળેલ છે. પાર્શ્વનાથ ભગવાને રાજકુમાર અવસ્થામાં સેવકના મોઢેથી નવકારમંત્રના બદલે બીજો મંત્ર સંભળાવ્યો હોત તો કાંઈ તે સાપ ધરણેન્દ્ર બન્યો ન હોત. માટે મહત્ત્વબુદ્ધિ = પૂજ્યત્વબુદ્ધિના વિશેષ્યનો = મુખ્ય વિષયનો પણ મુગ્ધજીવોને મળનાર ફળની કારણભૂત બુદ્ધિમાં ચોક્કસરૂપે પ્રવેશ કરવો જરૂરી ગણાય. પરંતુ પંડિત જીવોને થનારી મહત્ત્વબુદ્ધિમાં તો વિશેષ્યનો ચોક્કસરૂપે પ્રવેશ કરવો જરૂરી નથી જ.)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |