Page Text
________________
• बाह्यसम्पदो न महत्त्वानुमापकता •
॥ अथ जिनमहत्त्वद्वात्रिंशिका ।।४॥ मार्गविवेचनाऽनन्तरं तद्देशकस्य भगवतो माहात्म्यं व्यवस्थाप्यतेवप्रत्रय-ध्वज-च्छत्र-चक्र-चामरसम्पदा । 'महत्त्वं न विभोस्तादृङ्मायाविष्वपि सम्भवात् ।।१।।
वप्रेति । तादृक् = प्रेक्षावच्चमत्कारजनकं, मायाविष्वपि = ऐन्द्रजालिकेष्वपि । यदि हि बाह्यसम्पदैव महत्त्वबुद्धिर्धर्मजननी स्यात्तदा मायाविष्वपि सा स्यादित्यर्थः ।
नयलता यन्मार्गत्रयसेवातः प्राप्यते परमं पदम् । तं सेवे श्रीमहावीरं पावापूरीविभूषणम् ।।१।। ___ अथ मार्गद्वात्रिंशिकायां मार्गविवेचनानन्तरं = जिनवचन-गीतार्थाऽऽचरणलक्षणद्विविधमोक्षमार्गस्य संविग्न-तत्पाक्षिक-श्रावकलक्षणत्रिविधमार्गस्य च प्रतिपादनोत्तरं 'पुरुषविश्वासे वचनविश्वास' इति न्यायात् तद्देशकस्य = मार्गोपदेशकस्य भगवतो माहात्म्यं = महत्त्वं व्यवस्थाप्यते = युक्त्यागमोदाहरणादिभिर्व्यवस्थापयितुमारभ्यते 'वप्रेति । ऐन्द्रजालिकेष्वपि मष्करिप्रभृतिषु । यदि हि बाह्यसम्पदैव = वप्रत्रितयादिबायैश्वर्यान्यथानुपपत्त्यैव महत्त्वबुद्धिः = महत्त्वप्रकारिका धीः धर्मजननी स्यात् तदा मायाविष्वपि सा = महत्त्वप्रकारकबुद्धिर्यद्वा तादृशबाह्यसम्पदन्यथानुपपत्तिहेतुकमहत्त्वसाध्यकानुमितिः धर्मोपधायिका स्यात् = भवेदेव इत्यर्थः। एतेन 'ऋजुगत्या सिध्यतोऽर्थस्य वक्रेण साधनाऽयोगादिति न्यायेन बाह्यसम्पदैवाऽस्तु विभोर्विभुत्वं किमपरहेतुगवेषणगौरवेण ? इति निरस्तम्, व्यभिचारनिवारकत्वे गौरवस्याऽपीष्टत्वात् ।
જ જિનમહત્વ દ્વાચિંશિક પ્રકાશ હ ત્રીજી બત્રીસીમાં મોક્ષમાર્ગનું વિવેચન કર્યા પછી હવે પ્રથકારશ્રી દ્વારા મોક્ષમાર્ગદશક તીર્થંકર ભગવાનની મહત્તા સ્થાપિત કરવા માટે “જિનમહત્ત્વ બત્રીસી' કહેવામાં આવે છે.
ગાથાર્થ :- ૩ ગઢ, ઈન્દ્રધ્વજ, ૩ છત્ર, ધર્મચક્ર, ચામર વગેરે બાહ્ય વૈભવના કારણે પ્રભુની મહત્તા નથી. કારણ કે માયાવીઓમાં પણ તેવું સંભવે છે. (૪૧)
ટીકાર્થ :- બુદ્ધિશાળીઓને ચમત્કાર પમાડે તેવું પ્રભુનું મહત્ત્વ (= મહત્તા = મહાનપણું = અન્ય દેવો કરતાં ચઢિયાતાપણું) ૩ ગઢ વગેરે બાહ્ય વૈભવના લીધે નથી. આનું કારણ એ છે કે ઈન્દ્રજાલમાયાજાળ બિછાવનારા માયાવીઓમાં પણ બાહ્ય વૈભવ દ્વારા તેનું મહત્ત્વ સંભવે છે. કહેવાનો ભાવ એ છે કે તીર્થકર વીતરાગ સર્વજ્ઞ ભગવંતમાં “આ મહાનું છે' એવી બુદ્ધિ ધર્મનું કારણ બને છે. પરંતુ તેવી બુદ્ધિ જો પ્રભુના બાહ્ય વૈભવના કારણે થઈ હોવાથી ધર્મજનક બનતી હોય તો માયાવીમાં પણ ઈન્દ્રજાળથી ખડકાયેલ ૩ ગઢ, ૩ છત્ર, ચામર વગેરે બાહ્ય વિભૂતિથી “આ મહાનું છે' એવી બુદ્ધિ ધર્મજનક બનવાની આપત્તિ આવશે. બાહ્ય વૈભવ તો બન્નેમાં સંભવે છે અને તગ્નિમિત્તક મહત્ત્વબુદ્ધિ પણ બન્નેમાં સમાન ઉત્પન્ન થશે. તેથી માયાવીને વિશે પ્રેક્ષકને થનારી “આ મહાન છે' એવી બુદ્ધિ પણ ધર્મજનક બનવી જોઈએ. પરંતુ હકીક્ત આવી નથી. માયાવીમાં થનારી તેવી મતિ કાંઈ ધર્મનું કારણ બનતી નથી.
१. 'विभुत्वं' इति हस्तलिखितप्रतिषु मुद्रितप्रतिषु च। वृत्तिपाठात् हस्तादर्शविशेषाच्च ‘महत्त्वं' इति मूलपाठो निश्चीयते । Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |