Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 472

412 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनं [अ०७ पा० 1 सू० 76-83 कुरुते, अधिक्षिपति, पराभवति / तथा गार्गिकां / भ्यः क्षेत्रेऽर्थे 'ईनम्' स्यात् [कुलत्थानां क्षेत्रम्] काठिकां प्राप्तवान् , गार्गिकां काठिकामवगतवान् | कौलत्थीनम् , मौद्गीनम् , नैवारीणम् [निवारा वनविज्ञातवान् / ' एवं गार्यत्वेन कठत्वेन श्लाघते | ब्रीहयः] // 79 // अत्याकुरुते / एवमुदाहरणार्थो ज्ञातव्यः / / 75 // व्रीहि-शालेरेया / / 7 / 1 / 80 // होत्राभ्य ईयः // 71176 // म० वृ०-बीहिशालिभ्यां क्षेत्रे 'एयप' स्यात् / म० वृ०-होत्राशब्द ऋत्विगविशेषवचनः / / [बीहेः क्षेत्रम् ] श्रेहेयम् , शालेयम् / / 80 // ऋत्विविशेषवाचिभ्यो भावे कर्मणि 'ईयः' स्यात् / यव-यवक-पष्टिकाद् यः / / 7 / 1 / 8 / / त्वतलौ च / मैत्रावरुणोयम , मैत्रावरुणत्वम् , पोत्रीयम् // 76 // म० वृ०-षष्ठयन्तेभ्यः] यवयवकषष्टिकेभ्यः क्षेत्रे 'यः' स्यात् / ईनमोऽपवादः / 'यव्यम् , यवप्रव०-'मित्रश्च वरुणश्च, वेदसहश्रुत'०(३।२।४१) | क्यम , उषष्टिक्यम् / / 8 / / इत्यनेन आत्वम् , मित्रावरुणे देवते अस्य, 'देवता' (6 / 2 / 101) इत्यण , मैत्रावरुणस्य भावः कर्म वा प्रव०-'यवानां क्षेत्र-यव्यम / श्यवानां मैत्रावरुणीयम् // 76 / / तुल्याः= यवकाः, 'तस्य तुल्ये कः संज्ञाप्रतिकृत्योः' (71 / 108 ) इत्यनेन कः प्रत्ययः, यवकानां क्षेत्रं ब्रह्मणस्त्वः / / 7 / 1177|| यवक्यम / उपष्टिरात्रिशब्दः, षष्ठिरात्रेण पच्यमाना म० वृ०-होत्राभ्य इति वर्त्तते / ब्रह्मन इति बीहयः षष्टिकाः, 'यवयवकपष्टिकाद् यः' इति सूत्रशब्दात् ऋत्विविशेषवाचिनः षष्ठयन्ताद् भावे कर्मणि पाठवलात कप्रत्ययः, रात्रिशब्दलोपश्च, षष्टिकानां च 'त्वः प्रत्ययः' स्यात् / 'ईयापवादः / ब्रह्मत्वम् / क्षेत्र पष्टिक्यम् , 'यवयवकषष्टिकाद् यः'इत्यनेन यः होत्राधिकाराद ब्रह्मणपर्यायाज्जातिवाचिनो ब्रह्मन प्रत्ययः / / 8 / / शब्दात्तलपि स्यात्-ब्रह्मत्वम् , ब्रह्मता / त्वतलोऽ. धिकारः सम्पूर्णः / / 77 // वाऽणु-मापात् / / 7 / 1 / 82 // म० वृ०-अणुमाषाभ्यां क्षेत्रे 'यो वा' स्यात् / प्रव०-१'ईयापवादः', ईय इत्युपलक्षणम , अणव्यम् , आणवीनम् ; माष्यम्', माषीणम्।८२॥ तलप्रत्ययस्याप्ययमपवादः / / 77| अव०-'रालकादिधान्यभेदा अणवः, अणूनां शाकट-शाकिनी क्षेत्रे ' / / 7 / 1 / 78 / / क्षेत्रम् // 82 // म० वृ०-तस्येति वर्तते / तस्येति षष्ठयन्तान वोमा-भङ्गा-तिलात् / / 7 / 1 / 83 / / क्षेत्रार्थे शाकटशाकिनौ भवतः / 2 इक्षुशाकटम् , इक्षु शाकिनम ; उशाकशाकटम , शाकशाकिनम ||8|| ___म० वृ०-[षष्ठन्यतेभ्यः] 'उमा-भङ्गा-तिले भ्यः क्षेत्रे 'यो वा' स्यात् / उम्यम् , औमीनम् ; प्रव०-क्षेत्रं धान्यादीनामुत्पत्त्याधारभूमिः, भङ्गयम् , भाङ्गीनम् ; तिल्यम् , तैलीनम्। योगन शरीरादिः, अनिष्टत्वात् / इक्षणां क्षेत्रं इक्षुशाक विभाग उत्तरार्थः / / 83 // टम् / एवं शाकशाकटम् / / 8 / / अव०-'उत्पूर्वमाधातुः, उन्मीयते इति उमा धान्येभ्य ईनन / / 7 / 1 / 79 / / अतसी, 'उपसर्गादातः' ( 5 / 3 / 110), पृषोंदरादिम. व०-[तस्येति षष्ठयन्तेभ्यः ]धान्यवाचिः / त्वात द् लुप्यते / भञ्जनं भङ्गः, सोऽस्य अस्ति,