Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 362

302 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासन [अ०६ पा०२ सू० 51-57 म. वृ०-अपशब्दाद्विकारे 'यम् वा' स्यात् / अपां विकारः आप्यम्, अम्मयम् / / 56|| वीहेः पुरोडाशे // 6251 // म. वृ०-व्रीहिशब्दात् पुरोडाशे विकारे नित्यं 'मयट्' स्यात् / अणोऽपवादः / ब्रीहिमयः 'पुरोडाशः / पुरोडाश इति किम् ? ब्रहः ओदनः // 51 / / प्रव०-'पुरो दाश्यते इति परोडाशः, 'दाशग दाने' 'भावाकोंः ' (5 / 3.18) घञ् , दाश: 'पृषो-- दरा०' (3 / 2 / 155) दस्य डः // 51 // तिल-यवादनाम्नि // 6 / 2 / 52 / / म०वृ०- तिलयवाभ्यां विकारेऽवयवे 'मयट्' स्यात् ; अनाम्नि [ अणोऽपवादः] / तिलमयम् , यवमयम् / अनाम्नि इति किम् ? तैलम् / यवानां विकारो= यावः, स एव यावकः // 52 // पिष्टात् // 6 / 2 / 53 / / म० वृ०-पिष्टाद्विकारे 'मयट्' स्यात् , अनाम्नि / अणोऽपवादः / पिष्टमयम् // 53 // नाम्नि कः / / 6 / 2 / 54 // ... म० वृ०-पिष्टान्नाम्नि विकारे 'कः प्रत्ययः' स्यात् / पिष्टस्य विकारः पिष्टिका / / 5 / / योगोदोहादीन हियङगश्चास्य // 6 / 2 / 55 / / म. वृ०-योगोदोहशब्दाद्विकारे नाम्नि 'ईनम्' स्यात् , तत्संयोगे च 'प्रकृते-हियङ्ग' इत्यादेशः / 'हैयङ्गवीनं नवनीतं घृतं वा // 55 // अव०-१एकस्वरमयटोऽपवादः / एकस्वरात' (6 / 2 / 48) मयट् , 'प्रत्यये च' (1 / 3 / 2) इति पञ्चमः // 56 // लुब् बहुलं पुष्पमूठे / / 6 / 2 / 57 / / म. वृ०-विकारावयवयोर्धिहितस्य / [अणो वा मपटो वा अञो वा ] प्रत्ययस्य पुष्पे मूले वा वाच्ये 'लुप स्याद्बहुलम् / मल्लिकाया विकारोऽवयवो वा पुष्पं 'मल्लिका, मालती, जातेर्जातिः, ' *पाटलं पाटला वा, पाटलीत्यपि, “कुन्दम् , कदम्बम् , अशोकम् , चम्पकम् , विदार्या मूलं विदारी, हरिद्रा, मुस्ता / क्वचिन्न लुप्-- वरणस्य पुष्पाणि वारणानि, एरण्डस्य मूलानि ऐरण्डानि / कचिद्विकल्पः- "शिरीवाणि, शैरीषाणि ; हीबेराणि, है बेराणि। क्वचित पुष्पमलाभ्यामन्यत्रापि लप - आमलकस्य विकारो वृक्ष आमलकी, बदरी , व्रीहेर्विकारः स्तम्बः व्रीहिः // 5 // प्रव०-नाम्नीत्येव- ह्योगोदोहस्य विकार इदमुदश्वित् तक्रं योगोदोहम् , अत्र 'विकारे' (6 / 2 / 30) इत्यणेव / 'योगोदोहस्य प्रकृतेः स्थाने हिय-गु / दुह्यते इति दोहः, गवां दोहः (गोदोहः), यो गतदिने गोदोह = ह्योगोदोहः, ह्योगोदोहस्य विकारो=हैयङ्गवीनम , 'अस्वयम्भुवोऽव्' (74/70) // 55 // - 'अपो यत्र वा // 6 / 2 / 56 / / प्रव०-'मल्लिकाया विकारो०', एवं मालत्या विकारोऽवयवो या पुष्पं मालती, एवं नवमालिका ; एषु उदाहरणेषु 'प्राण्यौषधिः' (62 / 31) इत्यण , अभक्ष्याच्छादने०' (6 / 2 / 46) अनेन मय ; उभयस्यापि प्रत्ययस्य 'लुप् बहुउम्' इति सूत्रेण लोपः कार्यः, तदनन्तरं यादेौणस्यः' (2 / 4 / 95) इत्यनेन स्त्रीप्रत्ययापहीनिवृत्तिः क्रियते, लुबन्तस्य स्त्रीत्वात् पुनः स्त्रीप्रत्यय आप की क्रियेते, मल्लिका, मालती, नवमलिका, यूथिका इति सिद्धम् / जातेर्विकारोऽवयवो वा पुन जातिः / *पाटल, 'नवा शो गादेः' ( 2 / 4 / 31) को-पाटली, अथवा पाटलाशब्दः, पाटल्याः पाटला या वा विकारोऽवयवो पुष्पम्- 'दोरप्राणिनः' (6 / 2 / 49) मयट, 'लुब् बहुलम्०' (6 / 2 / 57) इति मयट लुप्यते-पाटलं पाटला वा, पुष्प क्लीवेऽपि, पाटला न केवलं पुष्प(? पुष्पे वर्तमानः स्त्रीलिङः); "एवं कुन्दादि