Parikshamukham

SR No.: 004085
Original Sutra Author: N/A
Author: Saratchandra Ghoshal
Publisher: ZZZ Unknown
Publication Year: 1940
Total Pages: 362
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 7 MB

Page 75

Parikṣāmukham
19
voice) where stress is laid on the verb only, the meaning being the same as in active voice.
In Tattvartharajavārttika it has been mentioned: "What is the meaning of the word Pramaņa? The meaning of the word Pramāņa can be understood according to one's desire by deriving it in Bhāva-vāchya (passive intransitive voice) Kartri-vāchya (active voice) and Karana - vachya (instrumental voice)””.
A grammarian might object that according to Jainendra Vyakaraṇa the suffix Anat is used only in the sense of Karana (instrumentality) and Adhara (or Adhikarana, locative sense)®. So how can it be suffixed in Kartri or Bhāva-vachya? The reply to this is given by a commentator on Prameyaratnamālā that though the aforesaid aphorism exists in Jainendra Vyakaraṇa, we may accept the principle that "There are exceptions in krit suffixes" and this covers cases like the present one where suffixes are used in senses not provided in particular aphorisms1.
2 " प्रमाणशब्दस्य कोऽर्थः ? भावकर्त्त करणत्वोपपत्तेः प्रमाणशब्दस्येच्छातोऽश्रध्यवसायः ।"
८
"अयं प्रमाणशब्दः, भावे, कर्त्तरि करणे च वर्त्तते । तत्र भावे, तावत् प्रमेयार्थ प्रति निवृत्तव्यापारस्य तत्वकथनात् प्रमाणमिति । कर्त्तरि, प्रमेयार्थ प्रति प्रमातृत्वशक्ति-परिणतस्याश्रितत्वान् तत् प्रमिणोति प्रमेयमिति प्रमाणं । करणे प्रमातृप्रमेययोः प्रमाणप्रमेययोश्च स्यादन्यत्वात् प्रमिणोत्यनेनेति प्रमाणम् ।”
3 " करणाधारे चानट् ।” Jainendra Vyākarana II. 3. 112.
4 " ननु प्रमाणशब्दो कथं कर्त्तृ'साधन इति चेत्, न । 'करणाधारे चानट्' इति करणाधिकरणभावेष्वनटो विहितत्वेऽपि 'कृद्वहुलम्' इति वचनात् अन्यत्र कारकेष्वपि बहुलं कृत्प्रत्ययसद्भावादनटोपि कृत्यादन्यत्रापि भावादपादीयतेऽस्मादित्यपादानं संप्रदीयतेऽस्मादिति संप्रदानमित्यादिवत् ।” Nyāyamani-dipika.
( A. Mss. in Jain Siddhānta Bhaban, Arrah ).
Tattvärtharajavārttika.