Parikshamukham

SR No.: 004085
Original Sutra Author: N/A
Author: Saratchandra Ghoshal
Publisher: ZZZ Unknown
Publication Year: 1940
Total Pages: 362
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 7 MB

Page 120

64
The Sacred Books of the Jainas the eleventh sense In Sānkhya Sūtra? and Sānkhyakārikās of Isvarakrişņa we find that mind is both Jūānendriya and Karmendriya.
In Vedānta paribhāṣā however it is laid down that mind is not a sense*. To support this view the following is quoted from Katha Upanisad III. 10 : "Objects are beyond the organs of senses, mind is beyond the sense-organs."5 In Vedānta Sūtra however ( II. 4. 17 ) we find mind accepted as a sense. Cankarāchārya in his Bhāşya to the above Sūtra has taken mind as a sense supporting his view by quoting Smriti. In Bhāmati, Vāchaspati Miśra quoted different views regarding the acceptance of mind as a sense but his own conclusion is that mind is a sense. In Srimadbhagavadgitā mind has been accepted as a sense".
1
"एकादशेन्द्रियाण्याहुर्यानि पूर्वे मनीषिणः। तानि सम्यक् प्रवक्ष्यामि यथावदनुपूर्वशः ।। श्रोत्रं त्वक् चक्षुषी जिह्वा नासिका चैव पञ्चमी । पायूपस्थं हस्तपादं वाक् चैव दशमी स्मृता ॥ बुद्धीन्द्रियाणि पञ्चैषां श्रोत्रादीन्यनुपूर्वशः। कर्मेन्द्रियाणि पञ्चैषां पायवादीनां प्रचक्षते ।। एकादशं मनो ज्ञेयं स्वगुणेनोभयात्मकम् ।”
___Manusamhita II. 89-92 2 "उभयात्मकं मनः।" Sankhya Sutra II. 26. 3 “उभयात्मकमत्र मनः।" Sankhya-karika 27. 4 "न तावत् अन्तःकरणम् इन्द्रियम् इत्यत्र मानमस्ति ।"
Vedānta-paribhāṣā. 5 इन्द्रियेभ्यः परा ह्यर्थाः अर्थेभ्यश्च परं मनः ।'
इत्यादि श्रुत्या मनसोऽनिन्द्रियत्वावगमाच्च ।” Vedanta-paribhasa. 6 "वेदानां सामवेदोऽस्मि देवानामस्मि वासवः ।
इन्द्रियाणां मनश्चास्मि भूतानामस्मि चेतना ॥" Gita X. 22.