________________
चैत्य-शब्दार्थ
*******
**************************
***
*****
चेई च धर्म-वार्तायां ६७ चेई च विकथा पुनः ६८। चैत्यं चक्रपतिः सूर्यः ६६ चेई च विधि-भ्रष्टकम् १००॥ चैत्यं राज्ञी शयनस्थानं १०१ चेई रामस्य गर्भता १०२। चैत्यं श्रवणे शुभे वार्ता १०३ चेई च इन्द्रजालकम् १०४॥ चैत्यं यत्यासनं प्रोक्तं १०५ चेई च पापमेव च १०६। चैत्यमुदयकाले च १०७ चैत्यं च रजनी पुनः १०८।। चैत्यं चन्द्रो द्वितीयः स्यात् १०६ चेई च लोकपालके ११०। चैत्यं रत्नं महामूल्यं १११ चेई चेई अन्यौषधीः पुनः ।।११२॥
(इति अलंकरणे दीर्घ ब्रह्माण्डे सुरेश्वरवार्तिके प्रोक्तम् प्रति चेइय शब्दे नाम ९० मो छ। चेइय ज्ञान नाम पांचमो छ। चे शब्दे यति साधु नाम ७ मुं छे। पछे यथायोग्य ठामे जे नामे हु ते जाणवो। सर्व चैत्य शब्द ना आंक ५७, अने चेइयं शब्दे ! सर्व ११२ लिखितं पू० भूधर जी तशिष्य ऋषि जयमल नागं मझे सं. १८०० चैत सुदी १० दिने) - जयध्वज पृष्ठ ५७३-०
व्यंतरायतन, बाग, चिता पर बना हुआ स्मारक, साधु, ज्ञा गति विशेष, बनाना (चुनना), वृक्ष, विशेष इत्यादि चैत्य शब्द उपरोक्त ११२ अर्थ होते हैं उनमें से कुछ का स्पष्टीकरण इस प्रकार
(१) नगरी के वर्णन के साथ आये हुए चैत्य शब्द का : व्यंतरायतन होता है, स्वयं टीकाकार भी यही कहते हैं देखिये -
चेइएत्ति चितेलेप्यादि चयनस्य भावः कर्मवेति चैत्यं, संज्ञा शब्दत्वाद् देव बिम्बं तदाश्रयत्वात् तद्गृहमपि चैत्यं तच्चेह व्यंतरायतनम् नतुभगवता महितायतनम् इसके सिवाय - रुक्खं वा चेइअकडं, थुबं वा चेइअकडं, (आचारांग
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org