________________
४८
दशवैकालिक-मूलसूत्रं-१/-/१ अनेन लोकोत्तरमपि चरणकरणानुयोगं चाधिकृत्य सूचितमवगन्तव्यम्, 'एकग्रहणे तज्जातीयग्रहणंमिति न्यायात् तत्र चरणकरणानुयोगेन।
"नेवं अहम्मजुत्तं कायव्वं किंचि भाणियव्वंवा।
थोवगुणंबहुदोसंविसेसओ ठाणपत्तेणं।" जम्हा सो अन्नेसिपि आलंबणं होई' । द्रव्यानुयोगे तु
"वादम्मितहारूवे विज्जाय बलेण पवयणट्ठाए।
कुज्जा सावज्जं पिहुजह मोरीणउलिमादीसु॥" 'सो गरिवायगो विलक्खीकओत्ति' । उदाहरणदोषता चास्याधर्मयुत्तत्वादेव भावनीयेति। गतमधर्मयुक्ताद्वारम्, अधुना प्रतिलोमद्वारावयवार्थव्याचिख्यासयाऽऽहनि.[८२] पडिलोमे जह अभओ पज्जोयं हरइ अवहिओ संतो।
गोविंदवायगोऽवीय जह परपक्खं नियत्तेइ ।। वृ. प्रतिलोमे' उदाहरणदोषे यथा 'अभयः' अभयकुमारः प्रद्योतं राजानं हृतवान्अपहृतः सन्निति, एतद् ज्ञापकम्, इह च त्रिकालगोचरसूत्रदर्शनार्थो वर्तमाननिर्दश इत्यक्षरार्थः । भावार्थः कथानकादवसेयः, तच्च यथाऽऽवश्यके शिक्षायां तथैव द्रष्टव्यमिति। एवंतावल्लौकिकं प्रतिलोमं,लोकोत्तरंतु द्रव्यानुयोगमधिकृत्य सूचयन्नाह-'गोविंदे'त्वादिगाथादलम, अनेन चरणकरणानुयोगमप्यधिकृत्य सूचितमवगन्तव्यम्, आद्यान्तग्रहणे तन्मध्यपतितस्य तद्ग्रहणे-नैव ग्रहणात्, तत्र चरणकरणे।
, “नो किंचि य पडिलोमं कायव्वं भवभएण मन्नेसिं।
अविनीयसिक्खगाण उजयणाइ जहोचिअंकुज्जा॥" द्रव्यानुयोगे तु गोपेन्द्रवाचकोऽपि च यथा परपक्षं निवर्तयतीत्यर्थः । सो य किरतच्चण्णिओ आसि, विनासनी मित्तं पव्वइओ, पच्छा भावो जाओ, महावादी जात इत्यर्थः । सूचकमिदम्,
"दव्वट्ठियस्स पज्जवणयट्ठियमेयं तु होइ पडिलोमं।
सुहदुक्खाइअभावंइयरेनियरस्सचोइज्जा॥१॥ अन्ने उदुट्ठवादिम्मि, किंचि बूया उकिल पडिकूलं।
दोरासिपइण्णाइ तिनि जहा पुच्छ पडिसेहो॥२॥ उदाहरणदोषता त्वस्य प्रथमपक्षे साध्यार्थासिद्धेः, द्वितीयपक्षे तु शास्त्राविरुद्धभाषणादेव भावनीयेति गाथार्थः।। गतं प्रतिलोमद्वारम्, इदानीमात्मोपन्यासद्वारं विवृण्वन्नाहनि.[८३/१] अत्तउवन्नासंमि यतलागभेयंमि पिंगलो थवइ।
वृ.आत्मन एवोपन्यासो-निवेदनं यस्मिंस्तदात्मोपन्यासं तत्रच तडागभेदे पिङ्गलस्थपतिः उदाहरणमित्यक्षरार्थः॥ भावार्थः कथानकगम्यः तच्चेदम्-इह एगस्सस्नो तलागंसव्वरज्जस्स सारभअं.तं च तलागाां वरिसे वरिसे भरियं भिज्जइ, ताहेराया भणइ-को सो उवाओ होज्जा? जेण तं न भिज्जेज्जा, तत्थ एगो कविलओ मनूसो भणइ-जइ नवरं महाराय ! इत्थ पिंगलो कविलियाओ से दाढियाओ सिरं से कविलियं सो जीवंतो चेव जंमि ठाणे भिज्जइ तंमि ठाणे निक्खमइ, तो नवरंन भिज्जइ, पच्छा कुमारामच्चेण भणियं-महाराय! एसो चेव एरिसोजारसियं
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org